به طور مسلم، بزرگ ترين آرزوى هرمادر و پدرى اين است كه كودكانشان، هم از رشد طبيعى برخورداربوده و سالم و شاداب باشند و هم از گزند بيمارى ها درامان بمانند.
اين آرزويى كاملا طبيعى و منطقى است ؛ به ويژه آنكه كودكان ، گروهى از افراد جامعه را تشكيل مى دهند كه به دلايل زير تغذيه آنها از اهميت ويژه اى برخوردار است :
- چون كودكان در مرحله ى رشد سريع هستند، نيازهاى تغذيه اى شان اهميت خاصى دارد وهر نوع اختلالى كه درتغذيه ى آنان پيش آيد، مى تواند موجب وارد آمدن لطمات شديدى به رشد آنان شود؛
- برخى از عوارضى كه به علت تغذيه ى غلط در سلامت كودكان ايجاد مى شود، چنانچه به سرعت درمان نگردد، جبران ناپذير بوده و ممكن است تا آخر عمر گريبان گير آنان باشد؛
- كودكان حساس تر و آسيب پذيرتر از بزرگسالان هستند و كمبود ها و اختلالات تغذيه اى موجب كاهش قدرت ايمنى آنان مى شود، هم چنين آنها را رنجور، بيمار و ناتوان خواهد ساخت؛
- كودكان درمرحله ى يادگيرى سريع هستند و تغذيه ى ناكافى و نامناسب مى تواند قدرت يادگيرى و حافظه ى آنان را تا حد قابل توجهى كاهش دهد و اين امر مى تواند، در آينده ، نيروى فعال جامعه را فلج كرده و خسارات عظيم و جبران ناپذيرى به سلامت جامعه وارد سازد.
- بنابراين با توجه به اهميت خاص سلامت كودكان و جايگاه مهمى كه اين گروه درخانواده و جامعه دارند، لازم است به تغذيه و سلامت آنان توجه كافى مبذول شود.
- براى تشخيص اين كه آيا تغذيه ى كودكانمان صحيح و مناسب است يا نه ،مهم ترين گام ، بررسى اثراتى است كه تغذيه روى سلامت آنان به جا مى گذارد. با چندين معيار مى توانيم به كفايت و تعادل تغذيه ى كودكان پى ببريم؛ اين معيارها عبارتند از:
- رشد
- وضعيت ظاهرى و فيزيكى كودك
- قدرت ياد گيرى
- تحرك و شادابى
- مقاومت در برابر بيمارى ها
چنانچه كودك ، لاغر و كم وزن باشد و وزن گيرى منطبق با استاندارد انجام نشود، بايد چاره اى موثر وعاجل انديشيد. درچنين مواردى يكى از مهم ترين اقدامات ، توجه به وضعيت تغذيه اى كودكان است. كمبودهاى تغذيه اى به رشد كودكان لطمه زده و رشد آنان را دچاراختلال خواهد كرد .
بعضى ازافراد تصور مى كنند، رشد قدى كودك، صرفا" يك عامل ژنتيك است و به طور كامل تحت تاثير ارث قرار دارد. البته ارث، به طور مسلم در رشد قدى افراد موثر است؛ ولى دربسيارى از جوامع توانسته اند با تغذيه ى صحيح، كافى و متعادل و نيز ورزش مناسب و مداوم ، به رشد همگان كمك كرده و افزايش قابل توجهى در رشد قدى آنان ايجاد كنند . به طور كلى تغذيه ى كافى ، صحيح و متنوع در رشد كودكان تاثير زيادى دارد.
دربين مواد مغذى ، عواملى كه تاثير بيشترى در رشد دارند، عبارت اند از:
پروتئين - انرژى - ويتامين A- ويتامين Dو املاحى مانند:
كلسيم ، فسفر، يد و روى .
چنانچه به منابع غذايى اين عوامل توجه كنيم، مى بينيم دسترسى به آنها به طور كامل امكان پذير و آسان است و با برنامه ريزى صحيح مى توانيم دربرنامه ى غذايى روزانه ى كودك، از اين مواد به مقدار كافى استفاده كنيم .
اين مواد داراى دو منبع حيوانى و گياهى هستند.
منابع حيوانى پروتئين عبارت اند از : انواع گوشت قرمز، مانند: گوشت گوساله و گوسفند ، گوشت سفيد مانند مرغ و ماهى، امعاء و احشا مانند جگر، دل و قلوه ، مغز، زبان ، شير و لبنيات و تخم مرغ .
منابع گياهى پروتئين عبارت اند از: حبوبات ، غلات و مغزها. لازم به ذكر است كه منابع حيوانى پروتئينى دربدن كاربرد بهترى دارند و تقريبا" به طور كامل ترى به مصرف رشد ، سازندگى ، ترميم و توليد هورمون ها، آنزيم ها وآنتى بادى ها مى رسند.
پروتئين هاى گياهى از نظراسيد هاى آمينه ى اساسى ، كامل نيستند، بنابراين كاربرد ضعيف ترى دربدن دارند؛ ولى چنانچه مخلوطى از دو نوع پروتئين گياهى به طور مثال مخلوطى از «غلات وحبوبات» مثل عدس پلو يا « حبوبات و مغزها» مثل خوردن چند عدد گردو پس از يك غذاى حاوى حبوبات ويا « غلات و مغزها» مثل شيرينى هاى گردويى ، بادامى يا نان كنجدى مصرف شوند، دراين صورت ، اسيدهاى آمينه يك ديگر را كامل كرده و كاربرد تغذيه اى آن ها در بدن بالا مى رود و به طور كامل ترى به مصرف مى رسند.
البته كودكان و نوجوانان كه درحال رشد هستند و نياز به پروتئين بيشترى دارند، بايد مقدار بيشترى پروتئين حيوانى در برنامه ى غذايى روزانه ى خود بگنجانند.
براى رشد و ساخته شدن سلول ها، نياز به انرژى است ؛ براى تامين انرژى كودكان بايد همزمان از مواد نشاسته اى مانند برنج ، نان، ذرت ، ماكارونى ، آرد ، گندم ، جو و چربى ها مانند كره و روغن هاى گياهى وهمچنين مغزها از قبيل گردو، بادام ، پسته ، بادام زمينى ، بادام هندى ، فندق و تخمه استفاده كرد. ميوه هاى شيرين نيز، ا زمنابع غنى انرژى محسوب مى شوند.
توجه داشته باشيد كه درمصرف مواد انرژى زا هرگز نبايد افراط كرد؛ زيرا موجب افزايش وزن وچاقى مى شود.
وزن بدن ، معيار خوبى جهت تخمين كفايت يا كمبود مصرف مواد انرژى زا است، چنانچه وزن كودك كمتر از حد استاندارد باشد ، نشانه ى كمبود انرژى است و لذا بايد مصرف مواد انرژى زا را افزايش داد.
اگر وزن ، بيش از حد استاندارد باشد نشان دهنده ازدياد مصرف مواد انرژى زا است كه در اين صورت بايد مصرف كربوهيدرات ها وچربى ها را محدود كرد.
اين ويتامين تاثير قابل توجهى در رشد دارد و چنانچه كودكان و نوجوانان دچار كمبود اين ويتامين شوند، به رشد آنان لطمه وارد شده و كوتاه قد باقى خواهند ماند.
ويتامينA در موادى مانند جگر، كره حيوانى ، زرده ى تخم مرغ ، شير و لبنيات پر چرب وجود دارد .بهتر است غذاى كودكان كم اشتها را با اين مواد تكميل كنيد.
منابع گياهى ويتامينA عبارت اند از:
سبزى هايى كه داراى برگ سبز تيره ، زرد تيره و نارنجى هستند؛ مانند سبزيجات برگى ، هويج ، گوجه فرنگى و ميوه هايى مانند طالبى ، زردآلو، شليل و هلو.اين مواد را بصورت تازه و كاملا شسته شده، در اختيار آنها بگذاريد.
ويتامينD از طريق تابش اشعه ى ماوراء بنفش نور خورشيد به پوست ، در بدن توليد مى شود. درتوليد ويتامينD در بدن، اين عوامل موثر اند:
الف – شدت تابش نور خورشيد به پوست ، ب – مدت زمان تابش ،ج – كيفيت تابش نورخورشيد
بنابراين سه مورد بايد نور خورشيد بصورت ملايم ، به مدت نيم ساعت در روز، به طور مستقيم ( نه از پشت شيشه) به پوست كودك بتابد تا مقدار كافى ويتامينD در بدن توليد شود.
كلسيم و فسفر املاحى هستند كه ماده ى اصلى استخوان ها را تشكيل مى دهند. چنانچه دردوران رشد، كلسيم و فسفر به ميزان كافى مصرف نشود، در رشد آنها اختلال ايجاد شده و روند رشد به خوبى و به طور كامل انجام نخواهد شد.
- بهترين منبع غذايى كلسيم و فسفر، شير و لبنيات است ؛ البته اين دو ماده ى معدنى در سبزى ها ، حبوبات و مقدارى هم درغلات وجود دارند . براى جذب بهتر كلسيم و فسفر، ويتامينDلازم است. بنابراين براى رشد واستخوان سازى ، علاوه بر كلسيم و فسفر، مقدار كافى ويتامينD نيز بايد در بدن وجود داشته باشد.
- محيط اسيدى ، جذب كلسيم را افزايش مى دهد؛ بنابر اين مصرف مواد حاوى كلسيم همراه با مواد حاوى ويتامين C ، موجب ارتقاى جذب كلسيم غذا مى شود.
- برعكس وجود اگزالات ( ماده اى كه دربعضى سبزى ها مانند اسفناج و كلم وجود دارد ) و نيز فيتات ( كه درغلات موجو د است ) از جذب كلسيم جلوگيرى مى كند.
شير بهترين منبع كلسيم و فسفر است چون شير داراى ويتامينD است ، نسبت كلسيم به فسفر در شيرمناسب است و لا كتوز ( قند شير) به جذب كلسيم كمك مى كند .
منبع : سايت رازى