خون دماغ
دکتر محسن شريفی
طبق آمار به طور تقريبي يك نفر از هر 10 نفر دست كم يكبار سابقه خونريزي شديد از بيني داشته است. خونريزي ممكن است جزئي و يا خيلي شديد باشد. بعد از خونريزي‌هاي قاعدگي، خونريزي بيني شايعترين خونريزي خودبخودي در انسان است كه به علت پارگي عروق مخاط بيني كه بدون محافظ مي‌باشد اتفاق مي‌افتد. شايعترين محل خونريزي در اطفال و بالغين جوان قسمت قدامي تيغه بيني است.
( كه ناحيه كيسلباخ kisselbakh يا ليتل little ناميده مي‌شود).
خونريزي اين ناحيه را مي‌توان به آساني كنترل نمود. مشكل‌ترين و پيچيده‌ترين محل خونريزي در قسمت خلفي – فوقاني جدار خارجي و تيغه‌ي وسط بيني در اشخاص مسن است.
شايعترين علت خونريزي بيني ضربه يا تروما است. ضربه‌هاي شديد باعث شكستگي استخوان بيني شده و ضربه‌هاي خفيف نظير دستكاري بيني با انگشت آسيب به ناحيه ليتل وارد آورده و سبب از بين رفتن موكوس محافظ آن ناحيه مي‌شود.
عوامل مهم در كنترل خونريزي‌هاي بيني عبارتند از: علت، محل خونريزي، نحوه معالجه آن.
علت شناسي : عوامل موضعي و عوامل سيستميك.
عوامل موضعي
در ميان عوامل موضعي كه سبب خونريزي بيني مي‌شوند، مي‌توان از ضربه‌هاي وارده به صورت، واكنش التهابي تغييرشكل ساختماني، وجود جسم خارجي، تماس با مواد شيميايي سمي، مداخله جراحي و تومورهاي داخلي بيني نام برد. ضربه‌ي موضعي يكي از شايعترين علل خون دماغ است. وارد كردن لوله بيني- معدي (افزايش مداوم فشار هوايي بيني) دستكاري داخلي بيني و بازيابي جسم خارجي داخل بيني كه سبب پاسخ التهابي شديد شده است، همه مي‌توانند مسئول خونريزي بيني باشند عمل‌هاي جراحي داخلي بيني و شكستگي‌هاي استخوان بيني، ديواره سينوس‌هاي صورت- كاسه چشم و قاعده جمجمه هم مي‌تواند سبب خون دماغ شوند.
بد شكلي‌هاي ساختماني
به شكل مادرزادي يا اكتسابي مي‌توانند سبب درگيري قسمت غضروفي يا استخواني تيغه‌ي بيني يا شاخك‌ها شوند. در اين حالت هواي دميده شده با سرعت و تلاطم بيشتري وارد بيني مي‌شود. اين مسئله سبب خشكي غشاي مخاطي- التهاب و دلمه بستن مي‌شود. برداشتن دلمه‌ها از طريق پاك كردن بيني يا با فشار وارد كردن هوا از راه بيني انسداد يافته عروق خوني سطحي را در معرض قرار مي‌دهد و موجب خونريزي مي‌شود.
سرطان‌هاي متعددي مي‌توانند با خونريزي‌هاي خودبخودي بيني تظاهر كنند يكي از عوامل خونريزي شديد بيني در پسران، آنژيوفيبروم است. اين تومور خوش خيم عروق كه از ناحيه بيني- حلقي منشاء مي‌گيرد ممكن است به صورت خودبخودي يا در پاسخ به ضربه خونريزي كند.
علائم باليني
بيماران از خونريزي هر دو بيني معمولاً شكايت دارند در حالي كه در حقيقت يك بيني خونريزي دارد. از بيمار بايد پرسش كرد اگر دو طرف خونريزي دارد شدت كدام بيني بيشتر است. بهتر است لخته‌هاي خون خارج شود بعد به دقت داخل بيني معاينه شود تا محل خونريزي مشخص گردد.
درمان كلي
1- حفظ خونسردي.
2- بيمار بايد بنشيند و بالاتنه‌ي خود را به جلو خم كند و دهان خود را باز نمايد او در اين حالت مي‌تواند خون را تف كرده و آن را قورت ندهد سرانجام بالاتنه بايد به حالت معمول در آيد.
تنها اگر به مدت 5 دقيقه قسمت جلوئي بيني را در سمت خونريزي به روي تيغه‌ي بيني با انگشت دست بفشاريم بسياري از خونريزي‌هاي بيني مهار مي‌شوند به بيماران گوشزد مي‌شود كه پنبه يا دستمال در بيني خود نگذارند. زيرا ممكن است هنگام در آوردن آنها دچار مشكل شوند و مخاط بيني بيشتر دچار آسيب شوند. اگر سابقه خونريزي شديد يا طولاني وجود دارد يا در حين معاينه بيمار دچار افت فشار خون ارتوستاتيك (كاهش فشار خون وضعيتي) مي‌شود. تعيين سطح هموگلوبين و هماتوكريت جهت تصميم‌گيري در مورد ضرورت تزريق خون به بيمار الزامي است.
3- كمپرس‌هاي سرد بايد پشت گردن و همچنين پشت بيني گذارده شود.
4- پايين آوردن فشار خون.
5- قطع داروهاي ضد انعقادي.
درمان موضعي
- كوتر كردن (cautery)
- تامپوناد قدامي و خلفي
مهار خونريزي احتياج به همكاري بيمار و وسايل معاينه دقيق از جمله چراغ پيشاني و ساكشن دارد روش‌هاي متعددي براي هموستاز (توقف خونريزي) وجود دارد كه مي‌تواند از كوتريزاسيون شيميايي (اسيد‌تري كلرواستيك و نيترات نقره) و الكتريكي تا تامپون قسمت قدامي و خلفي بيني متفاوت باشد. البته روش‌هاي ديگري از جمله كوتريزاسيون با كمك آندوسكوپي- بستن شريان‌هاي اصلي‌تر جراحي‌هاي سپتوپلاستي تيغه‌ي بيني و ... وجود دارد.
بايد در ابتدا خون، لخته‌ها و اجسام خارجي را خارج شود. سپس از فنيل افرين و ليدوكائين جهت ايجاد انقباض عروقي و بي‌حسي لازم به شكل موضعي شود. مي‌توان درست روي همان مخاط شكننده به آرامي يك قلم آغشته به نيترات نقره را به عروق خوني كه به موضع خونريزي مي‌رسند تماس دهيم بهتر است آن رگ خوني كه به محل خونريزي دهنده مي‌رسد سوزانده شود تا اين كه مستقيماً خود محل را بسوزانيم.
در صورتي كه امكان كوتريزاسيون نباشد يا با كوتريزاسيون خونريزي كنترل نشود بايد از تامپون استفاده كرد.
بدون توجه به روش اقدامي، تامپون بيني بايد دست كم 72-48 ساعت باقي بماند هم به دليل اينكه اين پانسمان راه تخليه سينوس‌هاي اطراف بيني را مي‌بندد و هم به خاطر اينكه احتمال سندرم شوك عفوني كاهش يابد از آنتي بيوتيك استفاده مي‌شود.
حدود 10% خون دماغ‌هاي خلفي به روش‌هاي درماني معمولي پاسخ نمي‌دهد و مداخله جراحي لازم است.
راهنمايي‌هايي جهت ارجاع به متخصص
خون دماغ مداوم نيازمند به ارزيابي توسط متخصص گوش، حلق و بيني دارد. بيماري كه به بستن قسمت خلفي بيني نياز دارد بايد حتماً توسط پزشك متخصص گوش، حلق و بيني درمان شود. آزمايش‌هاي معمولي كه شامل PT و PTT شمارش پلاكت و زمان سيلان است.
بايد در موارد خونريزي شديد بيني انجام شوند سطح هموگلوبين و هماتوكريت بايد تعيين شود تا تصميم بگيريم كه بيمار احتياج به تزريق خون دارد يا خير. هنگامي كه خونريزي بند آمد استفاده از قطره كلرورسديم - اجتناب از دستكاري داخل بيني و استفاده از پماد مناسب بر روي تيغه بيني مي‌تواند از خونريزي مجدد بين جلوگيري كند.