تعطیلات تابستان و کودکان و نوجوانان

تعطيلات تابستان و کودکان و نوجوانان

نهضت قريشي
من به مقتضاي شغل خود، اغلب پس از تعطيلات تابستان و نوروز از جوانان مي خواهم که بنويسند: «از اينکه تعطيلات تمام شده وبه مدرسه مي آيند ،چه احساسي دارند ؟» جالب است که نود درصد آن ها پاسخ مي دهند احساس بدي دارند، چون يا تمام تعطيلات را مثل سال آموزشي در کلاس هاي فيزيک و رياضي و ... گذرانده اند و اصلا استراحت نکرده اند، يا چون ديگر نمي توانند تاساعت ? و? نيمه شب، فيلم ببينند وصبح تا ساعت ??- ?? صبح بخوابند.
هنوز فرهنگ استفاده ي بهينه از تعطيلات، براي مردم کشور ما جا نيفتاده است. برخي از آن ها تعطيلات را به معناي وقت گذراني و بي برنامگي مي پندارند. کودکان و نوجوانان ما فکر مي کنند يا بايد بياموزند يا تفريح کنند و همراهي و همزماني اين دو براي شان شگفت انگيز است.
اگر سه ماه و اندي تعطيلات، تکرار برنامه ي سالانه و رفتن به اين کلاس وآن کلاس تقويتي باشد، فرصت لذت بردن، انديشيدن، پرداختن به کارهاي مختلف و ... از کودک و نوجوان گرفته مي شود و او "مدرسه محور" و "درس محور" بار مي آيد.
آشکار است که به اين ترتيب، هوش هيجاني ضعيفي خواهد داشت و انساني يک بعدي و بسيار شکننده بار خواهد آمد. در آغاز سال آموزشي، کودکان و نوجوانان خسته اند و اگر تعطيلات را به وقت گذراني، بي برنامگي و بيهودگي گذرانده باشند، فعاليت هاي فکري انجام نداده باشند و فقط تماشاگر منفعل فيلم و سريال و برنامه هاي ديگر بوده باشند، در پايان تابستان از نظر قابليت ذهني در همان جاي اول تابستان هم نخواهند بود و اغلب پسرفت کرده اند. اين گونه کودکان در شروع سال آموزشي گيج اند و مدتي طول مي کشد تا ذهن شان دوباره در روند فعاليت فکري و جدي آموزش قرارگيرد.
تعطيلات، يعني زماني که مي توانيم به کارهايي که دوست داريم و در مواقع عادي نمي توانيم انجام بدهيم بپردازيم، به کارهايي که پيش تر انجام داده ايم و در آينده مي خواهيم انجام دهيم فکر کنيم، به توانايي ها و مهارت هايي دست يابيم که در جريان عادي زندگي نتوانسته ايم به دست آوريم: مهارت هايي از نوع تدبيرها، راهکارها، تمهيدات و چاره انديشي براي حل مشکلاتي که زندگي سالم فرد و جامعه را تهديد مي کنند.
تابستان در پيش است و پدران و مادران و مسئولان شهري وظيفه دارند براي اوقات فراغت دانش آموزان، متناسب با علاقه مندي هاي آن ها برنامه ريزي کنند. اين برنامه ريزي نبايد درسي باشد. کودکان و نوجوانان را دوباره به کلاس هاي رياضي و فيزيک و شيمي و تست زني و... فرستادن و ذهن آن ها را باز هم درگير محفوظات کردن، کشتن نيروي خلاقيت و انرژي دروني آن هاست.
در زير به بعضي از برنامه هايي که امکان انجام آن ها وجود دارد، اشاره مي شود. انجام برخي از اين برنامه ها به مشارکت مديران مدرسه ها، فراهنگسراها و کتابخانه هاي محله تان نيازمند است. اين گزينه ها يا گزينه هاي همسان را مي توانيد همراه فرزندان تان بخوانيد و با انتخاب خود آن ها و به ميل خودشان به آن ها کمک کنيد براي تابستان برنامه ريزي کنند:
پيشنهاد مي شود مدرسه ها و فرهنگسراها يک روز در هفته "پايگا ه کتابخواني" داشته باشند دانش آموزان به مدرسه بيايند، اما نه براي درس خواندن. از کتابخانه کتاب بگيرند و کتاب هاي خوانده شده را پس بدهند. متناسب با علاقه مندي هاي شان، گروه هاي نقد و بررسي کتاب تشکيل دهند و درباره ي کتاب ها گفت و گو کنند و... کتابدار يا يک مربي مي تواند بدون ايجاد محدوديت زياد آن هارا هدايت کند.
مدرسه ها، فرهنگسراها وکتابخانه هاي عمومي "پايگاه گردشگري" تشکيل دهند. ازکودکان و نوجوانان براي ديدن بخش هاي مختلف شهر (خيابان ها و ميدان ها ، آثار تاريخي ، موزه ها و...) نام نويسي کنند و يک روز در هفته، آن ها را به گردش ببرند. از آن ها بخواهند که بنويسند کجا رفته اند و چه چيز هايي را در اين گردش بيشتر پسنديده اند.
مدرسه ها، فرهنگسراها و کتابخانه هاي عمومي، گردش هاي "آشنايي با طبيعت" ترتيب دهند تا ارتباط کودک و نوجوان را با طبيعت تقويت کنند و روحيه ي پرسشگري، يادگيري مشاهده ي درست، نيروي خلاقيت و تخيل او را پرورش دهند. براي نمونه، يک روز به جنگل، يک روز به کنار رودخانه، کوه، آبشار، دشت و... بروند.
مدرسه ها، فرهنگسراها و کتابخانه هاي عمومي مي توانند برنامه هايي براي آشنايي با بزرگان شهر و کشور ترتيب دهند. از هنرمندان، شاعران، نويسندگان، دانشمندان و استادان دانشگاه و... دعوت کنند و ترتيب ملاقاتي با کودکان و نوجوانان بدهند. البته از قبل، از آن ها بخواهند در باره ي اين ملاقات بينديشند، با هم حرف بزنند و يادداشت کنند که مي خواهند در اين ديدارها به چه نتايجي دست يابند. مثلا فلان فرهنگسرا يا مدرسه اعلام مي کند که براي برنامه ي : "يک روز صبح با شاعر يا نويسنده ي معروف ..." از علاقه مندان نام نويسي مي کند. پيش از ملاقات، يک گفت وگو ميان ثبت نام کنندگان ترتيب داده مي شود. بعد از ملاقات هم به طور گروهي در باره ي آن چه آموخته اند، حرف مي زنند و نتيجه ي آن را مي نويسند.
فرهنگسرا ها، مدرسه ها و کتابخانه ها مي توانند کودکان و نو جوانان را تشويق کنند تا با ديد جديدي به محدوده ي محله ي خود بنگرند و تاريخچه ي محله ي خود را مستند کنند. تشکيل "گروه هاي عکاسي" براي کودکان و نوجوانان، فرصت مناسبي براي مستندسازي ديدگاه ها و ايده هاي آن ها به گونه اي تفريحي و خلاق به وجود مي آورد.
فرهنگسراها و کتابخانه ها مي توانند با تشکيل "گروه هاي پژوهش" کودکان و نوجوانان را به کاوشگري تشويق کنند. براي نمونه، از آن ها بخواهند هر گروه پرسش نامه اي تهيه و با فردي که دوست دارد مصاحبه کند.
فرهنگسراها، مدرسه ها و کتابخانه ها مي توانند "گروه هاي محلي" از کودکان و نوجوانان تشکيل دهند و از آن ها بخواهند در مورد موضوع هاي مورد علاقه شان بنويسند، شعر بگويند يا نقاشي کنند.
مدرسه ها، فرهنگسراها و کتابخانه ها مي توانند از صاحبان حرفه ها و صنايع شهر دعوت کنند که با نوجوانان به گفت و گو بنشينند و آن ها را به بازديد از محل کارشان ببرند.
بايد کودکان و نوجوانان را تشويق کرد که در برنامه ي تابستان شان حتماً ورزش را بگنجانند، اما نه تمام وقت.
اگر در شهر چنين امکاناتي وجود ندارد، پدران و مادران يک محله با همکاري يکديگر مي توانند در محله يا فاميل خود، گروهي تشکيل دهند و فعاليت هايي انجام دهند. به عنوان مثال، يک پياده روي در محله شان ترتيب دهند و آن جا را بررسي و نيازها و امکانات موجود را برآورد کنند و ببينند از کدام امکانات مي توانند براي رفع نيازهاي محله استفاده کنند. (مثلاً پيدا کردن يک مکان بازي) يا گروهي از کودکان و نوجوانان فاميل و محله را جمع کنند و ساعت هايي را در پارک بگذرانند و با هم بازي کنند، از صحنه هاي جالب عکس، فيلم و نوشته تهيه کنند و کليپ و فيلم هاي کوتاهي براي ارائه آماده کنند. در نهايت، طرحي براي بهسازي محيط محله بدهند.
پدران و مادران مي توانند فرزندان شان را به جمع آوري مجموعه (کلکسيون) تشويق کنند. اين مجموعه ها مي توانند عکس هاي جالب بريده شده از مجله ها و ...، گياهان، برگ ها، سنگ ها و ... باشند. سپس آن ها را تشويق کنند جمله اي زير هر کدام بنويسند. حتي مي توان آن ها را تشويق کرد مجموعه اي از برگ ها يا گل ها و گياهان موجود در محله و خانه هاي خودشان تهيه کنند.
لازم است پدران و مادران در تابستان فرزندان شان را تشويق به نوشتن خاطرات روزانه ي خود در "دفترچه ي يادداشت روزانه" کنند. حتي اگر يک فيلم مي بينند، درباره ي آن در دفترشان بنويسند.
از آن ها بخواهيد از اوقات فراغت شان براي يادآوري خاطرات خود استفاده کنند و آن ها را بنويسند. از پدر، مادر، خواهر يا برادر بزرگ تر، فاميل و دوستان بخواهند خاطراتي را که از آن ها دارند بازگو کنند و خودشان بنويسند. در پايان، کتابي به نام "زندگي من" خواهند داشت که مي توانند صفحه هاي آخر آن را به خصوصيات اخلاقي خودشان اختصاص دهند.
اگر فرزند شما به حرفه اي علاقه مند است، همچون خياطي، گلدوزي، فيلم برداري، تراشکاري و... تابستان فرصت خوبي است که تا حد امکان آن ها را بياموزد. اين تصور غلطي است که آن ها با اين کارها در تعطيلات از درس عقب مي افتند. تلاش براي يادگيري اين کارهاي عملي، در رشد ذهني و مهارت هاي عملي کودکان و نوجوانان موثر است و بي گمان، درس ها را نيز بهتر مي فهمند و عملي تر مي آموزند.
در محيط زندگي خودتان جست و جو کنيد، بي سوادان خانواده يا محله را شناسايي کنيد و از فرزندان تان بخواهيد با استفاده از تعطيلات، آن ها را باسواد کنند. اگر در اين کار موفق شوند، چنان خودباوري اي در آن ها به وجود مي آيد که درتمام عمر پشتوانه ي زندگي شان خواهد بود.
هيچ چيز در تربيت کودک جاي سازمان خانواده را نمي گيرد. نشست هاي خانوادگي شعرخواني، کتابخواني و گفت و گو درباره ي مسائل جاري زندگي، هم ارتباط خانوادگي را مستحکم مي کند و هم به فرزندان آموزش مي دهد.
حتماً مسافرتي هر چند کوتاه، براي استراحت و ديدن جاهاي جديد، در تابستان داشته باشيد.
در اردوي "سفر به سرزمين توانمندي ها" در پايان تعطيلات که ترتيب دهندگان آن مي توانند پدران و مادران و گروه هاي محلي باشند و در طبيعت و فضاي باز انجام مي شود، کودکان و نوجوانان مي توانند توانمندي هاي فردي و گروهي شان را به نمايش بگذارند.
برپايي نمايشگاه ها، گالري ها و ... از نقاشي ها، شعر ها، عکس ها و فيلم هايي که کودکان و نوجوانان تهيه کرده اند، يا ترتيب دادن نشست هايي که در آن ها کودکان و نوجوانان به ارائه ي نظريات شان درباره کارهايي که کرده اند، بپردازند، در فرهنگسراها، مدرسه ها و کتابخانه ها، و محله ها از سوي مسئولان شهري و با حمايت گروه هاي محلي که از پدران و مادران و نوجوانان تشکيل مي شوند، وسيله ي موثري براي ايجاد ارتباط کودکان و نوجوانان با اجتماع و بزرگ ترها ست.