محمد الوانساز خويي
آيت اخلاص
(آيت الله حاج ميرزا محمد غروي تبريزي)
درآمد
هدايت و ارشاد بشر در زمان غيبت حضرت بقية الله الاعظم عليه السلام بر دوش عالمان فرهيخته و اسلام شناسان پرورش يافته مكتب اهل بيت عليهم السلام نهاده شده است. چه بسيار عالماني كه زحمتهاي فراواني در جهت تحصيل علم و تهذيب نفس به جان خريده اند و عمر شريف خويش را در راه تبليغ دين خدا و خدمت به خلق او سپري نموده اند.
يكي از خدمتگزاران صديق و مبلغان راستين شريعت محمدي صلي الله عليه و آله «آيت الله حاج ميرزا محمد غروي تبريزي» رحمه الله است؛ فردي كه با تكيه بر خداوند متعال و با الهام از آموزه‌هاي والاي مكتب اسلام به ترويج و نشر علوم ديني پرداخت.
صفحاتي از زندگي ايشان را مرور مي‌كنيم؛ باشد تا مبلغان جوان در راه ترويج و تبليغ دين گرانقدر اسلام توشه‌اي جديد بر گيرند.
ولادت
حضرت «آيت الله حاج ميرزا محمد غروي تبريزي» ، مشهور به «توتونچي» (1) در سال 1324 ه. ق برابر با 1284 ه. ش در خانواده علم و تقوا و فقاهت، در نجف اشرف پا به عرصه وجود نهاد. پدرش «آيت الله شيخ حسين توتونچي» فقيهي فرزانه و عالمي تقوا پيشه بود (2) و مادرش دختر دانشمند متقي، «شيخ حيدر ايرواني» از اهالي ايروان بود.
تحصيلات
هنوز يك بهار از عمر شريفش سپري نشده بود كه همراه پدرش راهي ايران گرديد و در تبريز اقامت گزيد. در سن شش سالگي به مكتب «آقا ميرزا محمدحسين» معروف به «عباچي» رفت و به مدت چهار سال دروس مكتب خانه را فرا گرفت.
علوم مقدماتي، فقه، اصول، رسائل و مكاسب را از پدر آموخت و در ربيع الثاني 1347 ه. ق با سفارش پدر بزرگوارش به شهر مقدس قم، مهاجرت نمود و در رديف شاگردان «آيت الله حاج شيخ ابوالقاسم قمي» و «آيت الله حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي» درآمد. وي پس از شش سال تحصيل با كوله باري از علم و تقوا و معنويت، در سال 1353 ه. ق به تبريز آمد و در نزد پدر ارجمندش زانوي تلمذ زد و به فراگيري سطوح عالي فقه و اصول پرداخت.
فعاليت‌ها
«آيت الله توتونچي» نزديك به نيم قرن به مردم متدين و عالم پرور تبريز خدمت نمود؛ ما به برخي از فعاليتهاي ايشان اشاره مي‌كنيم:
الف) تدريس
وي از ابتداي ورود به تبريز به تدريس علوم حوزوي پرداخت و در مدت اندكي حوزه درسي‌اش مركز تجمع دانش پژوهان اسلامي شد. او با بهره گيري از علوم و فنون مختلف به تدريس كتابهاي شرح لمعه، رسائل، مكاسب و كفايه پرداخت و در ده سال آخر زندگي‌اش به تدريس خارج فقه و كلام روي آورد.
«استاد ميرزا عمران عليزاده» در اين خصوص مي‌نويسد:
«او يكي از علماي واقعي و زاهد بود و تا آخر عمر، تدريس را ترك نكرد. در سرما و گرما و با كهولت سن، راه طولاني را پياده به مدرسه طالبيه مي‌آمد. چند بار شاگردانش عرض كردند: «حاج آقا چرا سوار تاكسي نمي‌شويد؟» فرمود: «من كه توان آمدن دارم، چرا مال امام را خرج كنم؟» (3)
ب) تبليغ
يكي از ويژگيهاي شاخص «آيت الله توتونچي» تبليغ و ارشاد مردم و توانمندي معظم له در اين خصوص بود. وي بياني گيرا و گفتاري فصيح داشت. سخنان دلچسبش در روح و جان شنونده نفوذ مي‌كرد و مستمعان را دگوگون مي‌نمود.
قداست روح، پاكي نفس، اخلاق نيكو، رفتار پسنديده و گفتار حكيمانه ايشان موجب شد جلسات مختلف علمي، مذهبي و فرهنگي در سطح شهر تشكيل گردد كه نتيجه آن، آشنايي هزاران تن از جوانان و مردم متدين تبريز با احكام اسلامي و معارف فرهنگ ديني بود. «مرحوم آقاي غروي براي ارشاد عوام و خواص، مجالس و محافل متعددي در طول عمرشان ايجاد كردند و همواره در اين طريق كوشا بودند و سعي وافر داشتند؛ لذا بيشتر اهالي و خواص شهر تبريز از محضر علم، اخلاق و زهد ايشان بهره مند شده و از او به عنوان معلم اخلاق ياد مي‌نمودند.»(4)
هنوز سخنرانيها و پندهاي دلسوزانه اين عالم فرزانه در ماههاي مبارك رمضان و حلاوت و شيريني اقامه نماز جماعت وي در مسجد «شيشه گر خانه» در يادها باقي است و در هر محفل و مجلس مذهبي سخن از ملاحت و زيبايي سخنان وي به ميان مي‌آيد.
تاليفات
معظم له در كنار خدمات علمي، فرهنگي و تبليغي به خلق آثار سودمندي در زمينه‌هاي مختلف اسلامي دست يازيد و تاليفاتي جاويدان از خود به يادگار گذاشت. آنچه از تاليفات ايشان به زيور چاپ آراسته شده، چنين است:
1. تفسير سوره والعصر؛
2. تفسير سوره ماعون؛
3. اسلام و الخلافة؛
4. اشارات غرويه، (چهل اشاره در علوم قرآني) ؛
5. شرح زيارت جامعه كبيره؛
6. تحفة غديرية؛
7. مقامات مهدويه؛
8. مقالات حسينيه؛
9. شرح زيارت عاشورا؛
10. تفسير آية الكرسي؛
11. تفسير سوره فاتحة الكتاب؛
12. سؤال و جواب ديني؛
13. گفتگو در باب و بهاء؛
14. نمونه‌اي از اسلام.
فضايل اخلاقي
دانشمند فرزانه «حاج ميرزا احمد غروي» در مورد خصوصيات و فضايل اخلاقي مرحوم پدر بزرگوارشان مي‌نويسند:
«1. در باب دنيا و علايق دنيوي زاهد واقعي و جدا نسبت به امور دنيوي از مال و منال و رياست و تشخص بي اعتنا بوده، دوري مي‌نمود.
2. به هدايت و ارشاد مردم و به خصوص به تربيت جوانان در امر دين و اعتقادات اهتمام مي‌ورزيد؛ به طوري كه جلسات خاص تفسير و مجالس تبليغي را با اشتياق تام منعقد و خاضعانه و بدون چشم داشتي انجام مي‌داد.
3. به طلاب و محصلان علوم ديني با چشم بزرگواري نگريسته و در عين حالي كه در فكر تربيت و رشد اخلاقي آنها بود، در توسعه و وسعت بخشيدن به حوزه‌هاي علميه علاقه مند بود و در اعتلاي آن مي‌كوشيد.
4. با رژيم منحط پهلوي، پدر و پسر بد بود و در مناسبتهاي مختلف در منابر و جلسات تفسيري و سخنرانيها با صراحت يا با كنابه سياستهاي آنها را مورد انتقاد قرار مي‌داد و معتقد بود كه اين پدر و پسر ضربات مهلكي به عالم ديانت و اخلاق امت اسلامي وارد آورده، هويت اسلامي را از بين برده اند.
5. به علماء و مجتهدان عالم تشيع با چشم عظمت نگريسته و از علماي گذشته و حال با عظمت ياد مي‌نمود و براي بعضي از علماي سلف، احترام خاصي قائل بود.
6. علاقه خاصي به حضرت ختمي مرتبت، حضرت محمد بن عبد الله صلي الله عليه و آله داشت. و در روزهاي ولادت و رحلت آن بزرگوار با منعقد نمودن مجالس روضه و سرور ياد آن حضرت را گرامي مي‌داشت.
7. شيفته و دلداده حضرت حجة بن الحسن العسكري عليهما السلام بود و اول كسي بود كه در تبريز برگزاري جشنهاي نيمه شعبان را پايه گذاري نمود.
8. به گسترش فرهنگ نماز جماعت، اعتقاد فراوان داشت و در طول حيات مباركش، هيچ وقت از نماز جماعت غفلت نورزيد و تنها ده روز به رحلت مانده به علت عذر موجه، اين فريضه را تعطيل نمود.
9. وي با اينكه يكي از اساتيد مسلم و از مجتهدان بنام حوزه علميه تبريز بود و صاحب اجازات اجتهادي از «آيت الله ميرزا عبدالكريم حائري يزدي» و «حاج ميرزا ابوالقاسم قمي» بود، تا هنگام مرگ كسي از اين اجازات با خبر نبود كه مبادا حمل بر خودستايي شود!» (5)
رحلت
سرانجام اين عالم فرزانه در 26 ارديبهشت 1357 ه. ش مطابق با 8 جمادي الثاني 1398 ه. ق جان به جان آفرين تسليم نمود.
پيكر مطهرش پس از تشييع با شكوه مردم و علماي شهر در قبرستان عمومي اماميه تبريز به خاك سپرده شد.
در پايان اين مقال، لازم است از فرزند بزرگوارشان كه زندگي نامه ايشان را در اختيار نگارنده سطور قرار دادند، سپاسگذاري كنم.
1) جد پدري او، مرحوم «آقا عبدالعلي» از كسبه تبريز بوده و به شغل توتون فروشي اشتغال داشته است. از آن به بعد نوادگان وي به توتونچي مشهور شدند.
2) براي اطلاع از شرح حال وي به كتاب «علماي معاصرين» ، حاج ميرزا علي واعظ خياباني، صص 188 - 189 مراجعه كنيد.
3) نامداران تاريخ، عمران عليزاده، ص 342.
4) نقل از دانشمند گرامي «حاج ميرزا احمد آقا غروي» فرزند معظم له.
5) نقل از فرزند ايشان.
منبع : ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره45