چهل و هفت نكته تبلیغی از قرآن كریم

عباس رحيمي
چهل و هفت نكته تبليغي از قرآن كريم
اشاره
آنچه پيش رو داريد 47 نكته تبليغي است كه ضمن نامه‌اي از سوي امام جمعه محترم مباركه به مجله مبلغان ارسال شده است. ضمن تشكر از نويسنده محترم، خوانندگان عزيز را به مطالعه اين نكات دعوت مي‌كنيم.
در رساندن پيام الهي به مردم، رعايت نكته‌هايي موجب تاثير گذاري بيشتر است. البته اين بدين معنا نيست كه اگر اين نكته‌ها رعايت شود، حتما و بدون استثناء تبليغ اثر خواهد داشت، زيرا بسياري از انبياء الهي با تمام وجود و با رعايت تمام شرايط، از دين خداوند تبليغ كردند، ولي عده‌اي كه زمينه هدايت در وجودشان نبود - مانند زمين شوره زار - اين مجاهدت‌ها در آنان اثر نداشت و بلكه گاهي اثر منفي در آنان مشاهده شد.
بر سيه دل چه سود خواندن وعظ // نرود ميخ آهنين در سنگ
در هر حال اگر مبلغ اين شرايط را رعايت كند، موجب تاثير گذاري بيشتر در اكثر مردم است.
با مروري بر معارف قرآن و شيوه‌هاي تبليغي اين كتاب آسماني به نكات ارزشمندي بر خورد مي‌كنيم كه در تبليغ مي‌تواند راهنماي مبلغان باشد.
در اين نوشتار به برخي از نكات به صورت مختصر و بدون شرح، اشاره مي‌شود. حتما عزيزان مبلغ، با دقت در اين نكته‌ها به مطالب بيشتري دست خواهند يافت.
1- پيام بايد روشن، ساده، روان و قابل فهم و درك براي همه باشد. از اين رو بايد از بكار بردن عبارات و كلمات سخت و نا مانوس و غير قابل فهم پرهيز كرد. زيرا قرآن كريم مي‌فرمايد: «وما علي الرسول الا البلاغ المبين 1.» و بلاغ مبين يعني رساندن پيام به صورت روشن و بدون هر گونه ابهام.
2- فقط از خداوند بايد گفت نه از هيچ كس ديگر. قرآن كريم مي‌فرمايد: «الذين يبلغون رسالات الله 2.» و البته پيام خداوند همان چيزي است كه در قرآن و سنت بيان شده است. پس فقط از قرآن و حديث بگوئيم.
3- بايد با ملايمت و نرمي با طرف مقابل سخن گفت و از بكارگيري تندي و خشونت پرهيز كرد؛ زيرا نرمي و ملايمت اثر و نتيجه مطلوب تري دارد. قرآن كريم مي‌فرمايد: «وقولا له قولا لينا لعله يتذكر او يخشي 3.»
4- از اثر بخشي تبليغ نبايد نا اميد بود هر چند طرف خطاب فرعون باشد. «لعله يتذكر او يخشي 4.»
5- تكيه گاه مبلغ در مقام تبليغ فقط بايد خداوند باشد. پس اميد به كسي جز او نبايد داشت. «عليه توكلت 5.»
6- اميد و حركت مبلغ هميشه بايد به سوي خداوند باشد. «واليه انيب 6.»
7- توفيق و مساعدت را فقط از خداوند بايد خواست. «وما توفيقي الا بالله 7.»
8- دلسوز و جدي بودن و خود را براي نجات و هدايت مردم به آب و آتش زدن از ويژگي‌هاي مبلغان موفق است. «حريص عليكم 8.»
9- در تبليغ بايد از روي عشق و علاقه و با محبت و مهرباني با مردم رفتار كرد. «رؤوف رحيم 9.»
10- در برابر دشمنان قسم خورده و بي رحم، بايد قاطع و سازش ناپذير و نسبت به مؤمنان بايد مهربان و دلسوز بود. «اشداء علي الكفار رحماء بينهم 10.»
11- مبلغ بايد با تمام وجود خود را از مردم بي نياز بداند و به آنان اعلام كند كه پاداش و مزد نمي‌خواهد. «قل لا اسئلكم عليه اجرا 11.»
12- حلم و بردباري مبلغ بايد بي نظير بوده، مناسب، درست و صحيح برخورد كند. «انك لعلي خلق عظيم 12.»
13- همه مبلغان بايد به فكر انجام وظيفه باشند، نه به فكر اثر گذاري حتمي، فقط بايد به وظيفه و تكليف فكر كرد. «وما علي الرسول الا البلاغ 13.»
14- شايسته است كه مبلغ ديني با فصاحت صحبت كند، كلمات زيبا را به كار برد و از كلمات و عبارات غير متعارف استفاده نكند. «واخي هارون هو افصح مني لسانا 14.»
15- در برخورد با مشكلات جسمي، روحي، زيستي، اجتماعي و غيره بايد محكم، ثابت و بدون سستي بود و در مقابل سنگ اندازي‌ها استقامت ورزيد. «فاستقم كما امرت 15.»
16- مبلغ نبايد هميشه اثرپذير بوده و همزنگ محيط و مردم شود، بلكه در برخي از موارد بايد مرز خود را از آنان جدا كند. «فقل لي عملي ولكم عملكم 16.» ، «لا اعبد ما تعبدون 17.»
17- خير خواهي در تبليغ از ويژگي‌هاي پيامبران است. «ابلغكم رسالات ربي وانصح لكم 18.»
18- در مقام تبليغ بايد امانت را رعايت كرد. «ناصح امين.»
19- هدف مبلغ از تبليغ بايد اصلاح امور و مبارزه با فساد باشد و در مقام اصلاح طلبي تمام توان و امكانات خود را بكار گيرد. «ان اريد الا الاصلاح ما استطعت 19.»
20- مبلغ بايد به آنچه مي‌گويد پايبند باشد و مردم از او عمل ببينند. «ما اريد ان اخالفكم الي ما انهكم عنه 20.»
21- براي موفقيت در تبليغ بايد فقط خوف خدا را در دل داشت و نترسيد. «والذين يبلغون رسالات الله ويخشونه ولا يخشون احدا الا الله 21.»
22- مبلغ موفق كسي است كه در مقام تبليغ بر مصائب و ناملايمات صبور بوده، و از كوره در نرود و دلسرد و نااميد نگردد. «فاصبر كما صبر اولوالعزم من الرسل 22 «ولنصبرن علي ما اذيتمونا 23.» ، «واصبر وما صبرك الا بالله 24.» ، «واصبر علي ما يقولون 25.»
23- در مقام تبليغ بايد هم بشير بود و هم نذير «بشيرا ونذيرا»، نه بايد مردم را نااميد كرد و نه به كلي اميدوار، بلكه بايد آن‌ها را ميان بيم و اميد و خوف و رجاء نگه داشت.
24- از بدان، به خصوص بدان فاميل بايد فاصله گرفت و راه را از آن‌ها جدا كرد. «اني بري ء منك 26.»
25- مبلغ موظف است در برابر اهل فسوق و فجور موضع بگيرد و از اعمال آنان اعلام برائت كند. «اني بري ء مما تعملون 27.» ، «اني بري ء مما تشركون 28.»
26- تواضع و فروتني نسبت به پيروان و هدايت يافتگان، از مهم‌ترين نكات در برخوردهاي اجتماعي است. «واخفض جناحك لمن اتبعك من المومنين 29.»
27- روحاني وظيفه شناس در مقام تبليغ دين موظف است به اهل ايمان بها دهد و آن‌ها را به سرمايه داران و متكبران نفروشد. «ولا تطرد الذين يدعون ربهم بالغداة والعشي 30.»
28- چه زيباست كه تبليغ كننده از معارف دين، در مقام بندگي و عبادت بهتر از ديگران و سر مشق ديگران باشد. «فانا اول العابدين 31.»
29- مبلغ بايد در آنجا كه خداوند اجازه مي‌دهد، به افكار عمومي احترام بگذارد و با مردم در مسائلي كه مربوط به خودشان و زندگي شان است مشورت نمايد و خود سرانه عمل نكند. «وشاورهم في الامر 32.»
30- در تبليغ بايد از خانواده خود و اصلاح و تربيت و هدايت آنان غافل نبود، بلكه بايد از آنان شروع كرد. «وامر اهلك بالصلاة 33.» ، «وانذر عشيرتك الاقربين 34.»
31- در هيچ لحظه‌اي نبايد از شر و مكر اهل مكر غافل شد. براي رهايي از دست آنان، خداوند بهترين پناهگاه است. «قل اعوذ برب الناس 35.» ، «قل اعوذ برب الفلق 36.»
32- تقويت كردن قدرت تعقل طرف مقابل و به كار انداختن آن در مقام استدلال يكي از راه‌هاي انتقال مفاهيم اعتقادي و اثبات اعتقادات است. «فاسئلوهم ان كانوا ينطقون 37.» ، «فلما جن عليه اليل رءا كوكبا قال هذا ربي فلما افل قال لا احب الافلين 38.»
33- در مقام استدلال مي‌توان با سؤال كردن فطرت خفته مخاطب را بيدار ساخت. «اتعبدون ما تنحتون 39.» ، «اتعبدون من دون الله ما لا ينفعكم ولا يضركم 40.» ، «او لو كان ابائكم لا يعقلون شيئا ولا يهتدون 41.»
34- استقامت و ماندن تا آخرين وضعيت، و تنها نگذاشتن مردم، مورد تاكيد است. «وذالنون اذ ذهب مغاضبا فظن ان لن نقدر عليه فنادي في الظلمات ان لا اله الا انت سبحانك اني كنت من الظالمين 42.»
35- عدم اظهار نياز به مردم - حتي در شدت و نياز - و بردن حاجات به پيشگاه قاضي الحاجات از ويژگي‌هاي معنوي مبلغان راستين است. «رب اني لما انزلت الي من خير فقير 43.»
36- صراحت لهجه، شفاف سخن گفتن و پرهيز از سخنان دو پهلو، تاثير بيشتري در انتقال پيام دارد. «اني بري ء مما تعملون 44.» ، «اني لعملكم من القالين 45.» ، «اف لكم ولما تعبدون من دون الله 46.»
37- براي استدلال و بيان حجت بايد زمينه سازي كرد. «فنظر نظرة في النجوم فقال اني سقيم 47.» ، «فراغ الي الهتهم فقال الا تاكلون 48.»
38- بيان نقاط مثبت جنبه حق، مي‌تواند مخاطب را در استدلال براي حق، بهتر قانع كند. «الذي خلقني فهو يهدين والذي هو يطعمني ويسقين واذا مرضت فهو يشفين 49.»
39- مبلغ نبايد فضائلي را براي خود ادعا كند كه در او وجود ندارد. «ولا اعلم الغيب ولا اقول اني ملك 50.»
40- همتا دانستن خود با خصوصيات مادي و انساني مردم و اعلام اين همتا انگاري براي آنان، شبهات را از دل آنان زدوده و بر اعتمادشان خواهد افزود. «سبحان ربي هل كنت الا بشرا رسولا 51
41- دعوت يك روحاني فقط بايد براي خدا و به سوي خدا باشد نه به سوي خود يا گروه و باند خود. «ومن احسن قولا ممن دعا الي الله وعمل صالحا وقال انني من المسلمين 52.»
42- با بيان جملات اميد بخش مي‌توان روح مقاومت را در مردم زنده كرد. «وقال موسي لقومه استعينوا بالله واصبروا ان الارض لله يورثها من يشاء من عباده والعاقبة للمتقين 53.»
43- بيان نعمت‌هاي الهي و تذكر دادن نسبت به آن‌ها، روحيه تعبد و خداگرايي مردم را تقويت مي‌كند. پس بايد همچون انبياء الهي نعمت‌هاي الهي را برشمرد و نسبت به آن‌ها آگاهي داد. «قال اغير الله ابغيكم وهو فضلكم علي العالمين 54.» ، «اذكروا نعمة الله عليكم اذ انجيكم 55.»
44- مي‌توان حوادث و تحولات گذشته را بيان كرد و خوبي‌ها و بدي‌ها را با يكديگر مقايسه نمود، تا مردم با توجه به تجربه‌هاي گذشته متذكر شوند. «وذكرهم بايام الله 56.»
45- اگر مبلغ ديني مي‌خواهد موقتا جايي برود و مدتي در ميان مردم نباشد، بهتر است كسي را كه مورد اعتماد باشد به جاي خود مشخص كند و او را توجيه كرده، راهنمائي‌هاي لازم را نسبت به او انجام دهد. «وقال موسي لاخيه هارون اخلفني في قومي واصلح ولا تتبع سبيل المفسدين 57.»
46- حال كه خداوند متعال توفيق تبليغ دين را داده است، بايد نسبت به اين توفيق الهي شاكر بود. «يا موسي اني اصطفيتك علي الناس برسالاتي وبكلامي فخذ ما اتيتك وكن من الشاكرين 58.»
47- مبلغ بايد نسبت به دستورات الهي جدي و محكم باشد و با شدت، قوت، صلابت، جديت، حساسيت و غيرت ديني آن‌ها را تبليغ كرده و در عمل به عرصه ظهور برساند. «فخذها بقوة 59.» ، «يا يحيي خذ الكتاب بقوة 60.»
پي نوشت:
1) عنكبوت/18.
2) احزاب/39.
3) طه/44.
4) همان.
5) هود/88.
6) همان.
7) همان.
8) توبه/128.
9) همان.
10) فتح/29.
11) انعام/90.
12) قلم/4.
13) مائده/99.
14) قصص/34.
15) كافرون/2.
16) يونس/34.
17) كافرون/2.
18) اعراف/62.
19) هود/88.
20) همان.
21) احزاب/39.
22) احقاف/35.
23) ابراهيم/12.
24) نحل/127.
25) مزمل/10.
26) حشر/16.
27) شعراء/216.
28) انعام/78.
29) حجر/88.
30) انعام/53.
31) زخرف/81.
32) آل عمران/159.
33) طه/132.
34) شعراء214.
35) ناس/1.
36) فلق/1.
37) انبياء/66.
38) انعام/76.
39) صافات/95.
40) انبياء/66.
41) بقره/170.
42) انبياء/87.
43) قصص/24.
44) شعراء/216.
45) شعراء/168.
46) انبياء/67.
47) صافات/89- 88.
48) صافات/91.
49) شعراء/89.
50) هود/31.
51) اسراء/93.
52) فصلت/32.
53) اعراف/128.
54) اعراف/140.
55) ابراهيم/6.
56) ابراهيم/5.
57) اعراف/142.
58) اعراف/144.
59) اعراف/145.
60) مريم/12.
منبع: ماهنامه اطلاع رساني، پژوهشي، آموزشي مبلغان شماره33.