صفحه 174
براى اينكه اين موجود چند وجبى، علاوه بر اينكه با ساير موجودات طبيعى اختلاط و آميزش دارد، و چون آنها قرب و بعد، و اجتماع و افتراق دارد، و براى رسيدن بمقاصد ساده طبيعيش در آنها تصرفاتى ساده دارد، از آنجا كه مجهز بفكر و ادراك است، تصرفاتى عجيب نيز دارد، كه ساير موجودات آن گونه تصرفات را ندارند، آرى او ساير موجودات را تجزيه مىكند، و اجزائش را از هم جدا ميسازد، و از تركيب چند موجود طبيعى چيزها درست مىكند، موجود درستى را فاسد، و فاسد را درست مىكند، بطورى كه هيچ موجودى نيست مگر آنكه در تحت تصرف انسان قرار مىگيرد، زمانى آنچه طبيعت از ساختنش عاجز است، او براى خود ميسازد، و كار طبيعت را مىكند، و زمانى ديگر براى جلوگيرى از طبيعت بجنگ با آن برمىخيزد.
و كوتاه سخن آنكه: انسان براى هر غرضى كه دارد از هر چيزى استفاده مىكند، و آن را بخدمت خود مىگيرد، و لا يزال گذشت زمان هم اين موجود عجيب را در تكثير تصرفات، و عميقتر ساختن نظريههايش تاييد مىكند، تا آنكه خداوند با كلمات خود حق را محقق سازد، و صدق كلام عزيزش را كه فرمود: (وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً مِنْهُ، براى شما آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است مسخر كرد، در حالى كه همهاش از اوست)، «1» نشان دهد، و همچنين صدق آن گفتار ديگرش را، كه فرمود: (ثُمَّ اسْتَوى إِلَى السَّماءِ، سپس باسمان بپرداخت)، «2» چون با در نظر گرفتن اينكه اين كلام در مقام امتنان است، از آن بر مىآيد كه استواء خدا بر آسمان نيز براى انسان بوده، و اگر آن را هفت آسمان قرار داد، نيز بخاطر اين موجود در دانه بوده است، (در اينجا خواننده عزيز را سفارش مىكنم در اين باره بيشتر دقت بفرمايد).
پس صراط انسان در مسير وجودش را فهميديم، و اين وسعت شعاع عمل انسان در تصرفاتش در عالم كون، همان است كه خداى سبحان نيز آن را بيان نموده، كه از كجا آغاز ميشود، و بكجا ختم مىگردد؟.
چيزى كه هست قرآن كريم همانطور كه احيانا مبدأ حيات دنيوى انسان را كه از آن شروع نموده، عالم طبيعت و كون شمرده، و هستيش را مرتبط با آن معرفى مىكند، در عين حال آن را مرتبط با پروردگار متعال نيز ميداند، و مىفرمايد: (وَ قَدْ خَلَقْتُكَ مِنْ قَبْلُ، وَ لَمْ تَكُ شَيْئاً، من تو را از پيش آفريدم، در حالى كه چيزى نبودى)، «3» و نيز مىفرمايد: (إِنَّهُ هُوَ يُبْدِئُ وَ يُعِيدُ، بدرستى كه او است كه آغاز مىكند، و در خاتمه برمىگرداند). «4»
پس انسان كه مخلوقى است تربيت يافته در گهواره تكوين، و از پستان صنع و ايجاد
1- سوره جاثيه آيه 13 2- سوره بقره آيه 29 3- سوره مريم آيه 9 4- سوره بروج آيه 13