و وقتى به حكم اين آيات راه خدا عبارت است از راه تقوا و مؤمنين عبارتند از كسانى كه به سوى اين راه دعوت شدهاند. در نتيجه سبيل اين مؤمنين در حالى كه اجتماعى تشكيل دادهاند عبارت است از سبيل تعاون بر تقوا، هم چنان كه فرمود:" تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ" «1».
و اين آيه بطورى كه ملاحظه مىكنيد از معصيت خداى تعالى و شق عصاى اجتماعى اسلام و يا به عبارتى ايجاد تفرقه در آن را نهى مىكند، و اين همان است كه گفتيم معناى سبيل مؤمنين است.
پس معناى آيه مورد بحث كه مىفرمايد:" وَ مَنْ يُشاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدى وَ يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ ...".
به معناى آيه زير برگشت مىكند كه مىفرمايد:" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا تَناجَيْتُمْ فَلا تَتَناجَوْا بِالْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ مَعْصِيَةِ الرَّسُولِ وَ تَناجَوْا بِالْبِرِّ وَ التَّقْوى" «2»" نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى" يعنى ما با او همان معامله مىكنيم كه او و اعمال او اقتضاى آن را دارد و او را طبق خواستهاش كه همان پيروى غير سبيل مؤمنين است يارى و مساعدت مىكنيم.
اين معنا را قرآن كريم در جاى ديگر خاطر نشان ساخته، مىفرمايد:" كُلًّا نُمِدُّ هؤُلاءِ وَ هَؤُلاءِ مِنْ عَطاءِ رَبِّكَ، وَ ما كانَ عَطاءُ رَبِّكَ مَحْظُوراً". «3»
" وَ نُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِيراً" اين جمله به وسيله حرف" واو" عطف شده به جمله قبلى و همين خود دلالت دارد بر اينكه هر دو معامله با افراد مورد بحث مىشود، هم" نُوَلِّهِ ما تَوَلَّى" و هم" اصلاء در جهنم". و نيز دلالت دارد بر اينكه هر دو معامله يكى است، يك امر الهى است كه قسمتى از آن
(1) بر هر كار نيك و بر تقوا يكديگر را يارى دهيد و تجاوز يكديگر را كمك نكنيد." سوره مائده، آيه 2". (2) هان، اى كسانى كه ايمان آوردهايد، هر گاه با يكديگر نجوا كرديد، به گناه و تجاوز و نافرمانى كردن رسول نجوا نكنيد، بلكه به احسان و تقوا نجوا كنيد." سوره مجادله، آيه 9". (3) ما هم آن طايفه را و هم اين طايفه را از عطاى پروردگارت كمك مىدهيم و عطاى پروردگار تو جلوگير ندارد" سوره اسراء، آيه 20".