«1»،" هُوَ اجْتَباكُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ" «2»،" كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ" «3»،" لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً" «4»،" وَ قالَ الرَّسُولُ يا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً" «5»، و آياتى ديگر از اين قبيل كه در عين اينكه با اوصاف اجتماعى، فرد و مجتمع را توصيف مىكند، در عين حال اين توصيفش جنبه تسامح و سهلانگارى ندارد، بلكه به خاطر عنايتى جزء و كل و فرد و مجتمع را به آن توصيف نموده، همانطور كه خود ما خاك معدن طلا و سنگريزههاى معدن جواهرات را يك جا بار مىكنيم و مىبريم با اينكه غرض ما تنها طلا و جواهرات است، اينك به اصل مطلب برگشته و مىگوئيم:
اما اينكه فرمود:" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ"، مراد از" ارتداد" و برگشتن از دين بنا بر آنچه كه گذشت همان دوستى با يهود و نصارا است و اگر خطاب را متوجه خصوص مؤمنين كرد براى اين بود كه خطاب قبلى نيز متوجه به مؤمنين بود و مقام آيه مقام بيان اين نكته است كه دين حق از ايمان چنين مؤمنينى كه ايمانشان مشوب به دوستى با دشمنان خدا است بى نياز است، چون خداى سبحان چنين ايمانى را كفر و شرك خوانده و فرموده:" وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ" و براى اينكه خداى سبحان ولى و ناصر دين خود و ولى هر كسى است كه دين او را يارى كند و به زودى مردمى خواهد آورد كه بيزار از دشمنان اويند و اولياى او را دوست مىدارند و دوست نمىدارند مگر او را.
و اما اينكه فرمود:" فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ" و نسبت آوردن قوم را به خودش داد، براى همين بود كه يارى كردن از دينش را تثبيت كند، چون از سياق كلام فهميده مىشد كه براى اين دين ياورى هست و احتياج به يارى بيگانگان ندارد و آن ياور خود خدا است.
(1) ما به بنى اسرائيل كتاب و حكم و نبوت داديم و از طيبات روزيشان كرديم و بر عالميان عصر خود برترى بخشيديم." سوره جاثيه، آيه 16". (2) او شما امت اسلام را اجتباء و انتخاب كرد و در دين هيچ حرجى و زحمتى بر شما تحميل نكرد. " سوره حج، آيه 78". (3) شما امت اسلام بهترين امتى هستيد كه براى بشر تشكيل شديد، امر به معروف مىكنيد و نهى از منكر مىنمائيد." سوره آل عمران، آيه 110". (4) تا شما گواهان و الگوهايى براى مردم باشيد و رسول بر شما گواه باشد." سوره بقره، آيه 143". (5) و رسول در آن روز مىگويد: پروردگارا امت من اين قرآن را متروك گذاشتهاند." سوره فرقان، آيه 30".