سؤال از ملائكه موكل بر قبض ارواح اختصاص به ظالمين ندارد، بلكه همانطور كه از آيات سوره نحل نيز استفاده شد، اين سؤال را از همه مىكنند، چه متقين و چه غير ايشان، و به راستى مىخواهند بفهمند كه اين شخص كه دارند جانش را مىگيرند، از كدام طائفه بوده، و وقتى معلومشان شد كه از ظالمين بوده، آن وقت به عنوان سرزنش مىپرسند:" أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً"، پس استفهام دوم به هر حال توبيخى است، چه اينكه اولى نيز توبيخى باشد و چه نباشد.
ملائكه در گفتار خود كلمه" ارض" را بر كلمه" اللَّه" اضافه كردند و زمين را به خدا نسبت داده، پرسيدهاند: مگر ارض خدا واسع نبود؟ و اين خالى از يك نكته نيست و آن نكته اشاره است به اينكه خداى سبحان قبل از آنكه بندگان خود را به ايمان و عمل صالح دعوت كند، اول زمين خود را فراخ قرار داد تا اگر كسى شرائط محليش اجازهاش نمىدهد ايمان بياورد به محل ديگر برود و اين نكته كه در آيه مورد بحث بطور اشاره آمده در آيه زير نيز به آن اشاره كرده مىفرمايد:" وَ مَنْ يُهاجِرْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يَجِدْ فِي الْأَرْضِ مُراغَماً كَثِيراً وَ سَعَةً" «1».
ملائكه علاوه بر اين ارض اللَّه را متصف به صفت فراخى كردند و اين براى آن بود كه بتوانند از هجرت تعبير كنند به" فَتُهاجِرُوا فِيها"، يعنى هجرت كنيد از بعضى قسمتهاى زمين به بعضى ديگر آن، و اگر فرض وسعت در بين نبود على القاعده بايد مىگفتند:" فتهاجروا منها"، از آن نقطه كه بوديد هجرت مىكرديد.
خداى تعالى بعد از نقل گفتگوى ملائكه با انسان در حال احتضار در باره ستمكاران حكم كرده به اينكه" اينان منزلگاهشان جهنم است و بد منزلگاهى است".
" إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ ..."
اين استثناء به اصطلاح استثنايى است منقطع، يعنى افراد استثناء شده قبلا در بين جمعيت مستثنا منه نبودند و اگر افراد نامبرده يعنى رجال و نساء و ولدان را نخست مستضعف خواند و سپس اين تعبير خود را با جمله بعدى تفسير كرد، براى اين بود كه بفهماند افرادى كه قبلا مورد بحث بودند ادعاى استضعاف مىكردند، ولى در حقيقت مستضعف نبودند، چون مىتوانستند شرائط زندگى خود را عوض كنند و خود را از استضعاف رها سازند مستضعف حقيقى اين مردان و زنان و كودكانى هستند كه نمىتوانند خود را از وضعى كه دارند رها سازند
(1) و كسى كه در راه خدا از وطن و محل زندگيش چشم بپوشد و هجرت كند، در زمين پناهگاه و وسعتى بسيار خواهد يافت.