با عفو خود اثر شقاء را از دل او بزدايد، حال چه اينكه او فردى صالح باشد و يا طالح و يا هيچكدام، و به همين جهت است كه خداى تعالى در جمله مورد بحث اميد عفو از آنان را ذكر كرده.
در اين آيه شريفه سؤالى است و آن اين است كه چرا از يك سو فرموده:" عَسَى اللَّهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ" كه ظاهر آن در خطر بودن مستضعفين است، و از سوى ديگر مىفرمايد:" وَ كانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُوراً" كه ظاهرش اين است كه عفو الهى شامل مستضعفين مىشود، جوابش اين است كه همانطور كه گفتيم صرف تهى دست بودن نيز شقاوت است، پس جا دارد بفرمايد:
" اميد است خدا از آنان عفو كند" و از سوى ديگر چون اين طائفه را در صورت استثناء از ظالمينى نام برد كه مورد تهديد به" مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِيراً"، قرار گرفتند و ظاهر اين استثناء اين است كه اين طائفه استثناء داخل جهنم نمىشوند، لذا با جمله:" وَ كانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُوراً" فهماند كه آرى اين طائفه مشمول عفو و مغفرت خداى تعالى هستند.
" وَ مَنْ يُهاجِرْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يَجِدْ فِي الْأَرْضِ مُراغَماً كَثِيراً وَ سَعَةً" راغب در مفردات مىگويد: كلمه" رغام" به فتح" راء" به معناى خاك نرم است، اين هم كه مىگويند:" رغم انف فلان رغما"، معنايش اين است كه دماغ فلانى را به خاك ماليد، و همچنين باب افعال اين ماده يعنى" أرغم غيره دماغ غير خود را به خاك ماليد"، و اين تعبيرها را وقتى مىآورند كه گوينده بخواهد خشم خود را برساند، به اين شعر توجه فرمائيد:
وقتى آن دماغها را به خاك ماليدم، ديگر خوشنودشان نمىسازم و در صدد معذرت خواهى بر نمىآيم، بلكه خشمشان را بيشتر مىكنم.
كه در آن كلمه" رغمت" در مقابل ارضاء قرار گرفته و اين مقابله به ما مىفهماند كه" رغمت" دلالت بر اسخاط (باب افعال يعنى به خشم آوردن) دارد، و به همين جهت است كه گاهى به صيغه ارغام تعبير نموده، مىگويد:" ارغم اللَّه انفه- خدا دماغش را به خاك ماليد" كه در اين تعبير" ارغم" همان معناى" اسخط" را مىدهد. هم چنان كه" راغم" نيز معناى" ساخط" را مىبخشد، و آن اين است كه آن دو نفر هر يك كوشش مىكرد، دماغ ديگرى را به خاك بمالد، ولى اين ماده بطور استعاره در معناى منازعه استعمال شده، از آن جمله خداى تعالى فرموده:" يَجِدْ فِي الْأَرْضِ مُراغَماً كَثِيراً" كه در اينجا كلمه" مراغم" به معناى مذهب آمده- و به آيه اينطور معنا داده كه" هر كس در راه خدا مهاجرت كند، خداى تعالى راههاى زيادى پيش پايش باز مىكند. در هر راهى كه ديد منكرى و گناهى دارد، گريبانش را مىگيرد