آيهاى است كه مستلزم استقرار ملكه كفر و انكار در نفوس آنان باشد بطورى كه نتوانند به مساله توحيد اذعان و ايمان پيدا كنند، و دلهايشان به حق اقبال نكند، و اگر هم به زبان اعتراف كنند از ترس عذابى باشد كه با آن روبرو شدهاند، هم چنان كه فرمود:" وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كانُوا بِآياتِنا لا يُوقِنُونَ" «1» و نيز فرمود:" وَ يَقُولُونَ مَتى هذَا الْفَتْحُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ، قُلْ يَوْمَ الْفَتْحِ لا يَنْفَعُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِيمانُهُمْ وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ" «2» چون ظاهر آيه اين است كه مراد از فتح، فتح پيغمبر و پيروزى وى به وسيله حكم شدن بين او و بين امت او است، هم چنان كه شعيب (ع) نيز اين قسم فتح را از خداى تعالى مسألت نموده و خداوند از قول وى چنين حكايت كرده است:" رَبَّنَا افْتَحْ بَيْنَنا وَ بَيْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ وَ أَنْتَ خَيْرُ الْفاتِحِينَ" «3» و نيز از قول ساير پيغمبران حكايت كرده و فرموده:" وَ اسْتَفْتَحُوا وَ خابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ" «4».
و يا آمدن عذابى است از ناحيه خداوند كه برگشت نداشته مفرى از آن نباشد، و ايشان را مضطر به ايمان كند تا بلكه با ايمان آوردن خود را از آن عذاب برهانند، و ليكن ايمانشان سودى نبخشد، چون ايمان وقتى اثر دارد كه از روى اختيار باشد، هم چنان كه فرموده: فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ كَفَرْنا بِما كُنَّا بِهِ مُشْرِكِينَ فَلَمْ يَكُ يَنْفَعُهُمْ إِيمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا سُنَّتَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ فِي عِبادِهِ وَ خَسِرَ هُنالِكَ الْكافِرُونَ" «5» پس اين امور يعنى آمدن ملائكه و يا آمدن پروردگار و يا آمدن بعضى از آيات پروردگار همه امورى هستند كه به وقوع پيوستن آن همراه با قضاى به قسط و حكم به عدل است، و مشركين كه هيچ حجتى و موعظتى در آنان اثر نمىكند جز همين پيشامدها را نخواهند داشت
(1) و چون عذاب براى آنان واجب شود، جنبدهاى از زمين بيرون آريم تا به آنها بگويد كه اين مردم به آيههاى ما يقين نداشتند. سوره نمل آيه 82 (2) و مىگويند: اگر راست مىگوييد پيروزى موعودتان كى مىرسد بگو: روز فيروزى، كافران را ايمان آوردنشان سود ندهد و مهلتشان ندهند. سوره سجده آيه 28- 29 (3) پروردگارا ميان ما و قوممان به حق داورى كن كه تو بهترين داورانى. سوره اعراف آيه 89 (4) و فيصل كار خواستند و هر گردنكش ستيزهجويى نوميد گرديد. سوره ابراهيم آيه 15 (5) و آن گاه كه شدت قهر و عقاب ما را به چشم ديدند در آن حال گفتند ما به خداى يكتا ايمان آورديم و به همه بتهايى كه شريك خدا گرفتيم كافر شديم. اما ايمانشان پس از ديدن مرگ و مشاهده عذاب ما بر آنها هيچ سودى نبخشيد، سنت خدا چنين در ميان بندگان حكم فرما بوده، و آنجا كافران زيانكار شدهاند. سوره مؤمن آيه 85