صفحه‌ى 143
ابن اسحاق روايت كرده كه در تفسير جمله" إِذْ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ" گفته است: آنان عدهاى بودند كه با قريش به بدر آمده بودند، و پدران ايشان آنان را حبس كرده بودند، آمدند در حالى كه در دل ترديد داشتند، و وقتى كمى نفرات اصحاب رسول اللَّه را ديدند گفتند: اين گروه دينشان مغرورشان كرده و با كمى نفرات و بسيارى دشمنان به جنگ اقدام كردهاند.
و اين عده از قريش به پنج نفر معروف شدند، و آنها عبارت بودند از قيس بن وليد بن مغيره و ابو قيس بن فاكة بن مغيره كه هر دو مخزومى بودند، و حارث بن زمعه، على بن امية بن خلف، و عاصى بن منبه «1».
مؤلف: اين روايت تنها با جمله" وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ" آنهم به بعضى از وجوه قابل انطباق است، و در بعضى از تفاسير آمده كه گوينده جمله" غَرَّ هؤُلاءِ دِينُهُمْ" هم منافقين بودند و هم آن افرادى كه از اهل مدينه بوده و در دل مرض داشتند و با رسول خدا (ص) به جنگ نيامدند. و حال آنكه سياق آيه ظاهر در اين است كه صاحبان اين كلام حاضر در جنگ بوده و در موقع برخورد فريقين اين حرف را زدهاند.
و در روايت ابى هريره- بطورى كه الدر المنثور آن را از كتاب اوسط طبرانى از او نقل كرده- چنين دارد: عتبة بن ربيعه در روز بدر با جمعى از مشركين كه همراهش بودند گفتند:
" غَرَّ هؤُلاءِ دِينُهُمْ" و لذا خداوند آيه" إِذْ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هؤُلاءِ دِينُهُمْ" را نازل كرد «2». و ليكن كلام ابى هريره نيز به هيچ وجه با آيه منطبق نيست، چون قرآن كريم كفار مشرك را منافق نمىنامد و همچنين عبارت" وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ" را در حق آنان اطلاق نمىكند.
و در تفسير عياشى از ابى على محمودى از پدرش بطور رفع روايت كرده كه امام (ع) در تفسير جمله" يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ" فرمود: مقصود نشيمنگاههاى ايشان است، و خداوند بخاطر كرامتش تصريح به اينگونه كلمات نمىكند بلكه آن را بطور كنايه اداء مىنمايد «3».
و در تفسير صافى از كتاب كافى از امام صادق (ع) روايت كرده كه فرمود:
(1) الدر المنثور ج 3 ص 191 (2) الدر المنثور ج 3 ص 190 (3) تفسير عياشى ج 2 ص 65