صفحه‌ى 152
برده، مرد و زن، فرد و جماعت و بعض و كل را بطور مساوى رعايت كرده است، حكومتش فردى استبدادى نيست تا قائم به خواستههاى شخص حاكم باشد، و او به دلخواه خود در جان و عرض و مال مردم حكومت كند. و حكومت اكثريت يعنى پارلمانى هم نيست تا بر طبق خواسته اكثر افراد دور زده و منافع ما بقى پايمال شود، يعنى" نصف جمعيت به اضافه يك" به مراد خود رسيده و" نصف منهاى يك" آن محروم گردد. و شايد سر اينكه بعد از خطاب به شخص رسول خدا (ص) در آيات قبل يعنى آيه" فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِي الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُمْ" و آيه" فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلى سَواءٍ" و" لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَبَقُوا" و همچنين قبل از آيه" وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها" و غير آن كه خطاب در آنها نيز متوجه شخص رسول خدا (ص) است خطاب را متوجه عموم مردم كرده و فرموده:" وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ" همين نكته باشد، زيرا گفتيم كه حكومت اسلامى حكومتى است انسانى، به اين معنا كه حقوق همه افراد انسانها را رعايت نموده و به خواستههاى آنان احترام مىگذارد، و لو هر كه مىخواهد باشد، نه اينكه خواستههاى افراد را فداى خواسته يك نفر و يا خواسته اكثريت كرده باشد.
و چون چنين است دشمن منافع يك جامعه اسلامى دشمن منافع تمامى افراد است، و بر همه افراد است كه قيام نموده و دشمن را از خود و از منافع خود دفع دهند، و بايد براى چنين روزى نيرو و اسلحه زير سر داشته باشند، تا بتوانند منافع خود را از خطر دست برد دشمن نگهدارند، گو اينكه پارهاى از ذخيرههاى دفاعى هست كه تهيه آن جز از عهده حكومتها بر نمىآيد، و ليكن پارهاى ديگر هم هست كه مسئول تهيه آن خود افرادند، چون حكومت هر قدر هم نيرومند و داراى امكانات زيادى باشد به افراد مردم محتاج است، پس مردم هم بنوبه خود بايد قبلا فنون جنگى را آموخته و خود را براى روز مبادا آماده كنند. پس تكليف" و اعدوا ..."، تكليف به همه است.
" تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ وَ آخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ"- اين قسمت از آيه شريفه در مقام بيان تعليل جمله" وَ أَعِدُّوا لَهُمْ" است، و معنايش اين است كه اين قوا و امكانات دفاعى را تدارك ببينيد تا به وسيله آن دشمن خدا و دشمن خود را ترسانيده و از آنان زهر چشم گرفته باشيد، و اگر دشمن دين را هم دشمن خدا و هم دشمن ايشان خواند براى اين بود كه هم واقع را بيان كرده باشد و هم اينكه ايشان را تحريك نموده باشد.
و اينكه فرمود:" وَ آخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ" دلالت دارد بر اينكه منظور از" آخرين: ديگران" كه در مقابل اولين است آن افرادى هستند كه مؤمنين از دشمنى آنان