صفحه‌ى 316
نيز اهل كتابند، زيرا در اين آيه و ساير آياتى كه صاحبان اديان آسمانى را مىشمارد در رديف آنان و در مقابل مشركين بشمار آمدهاند، و صابئين هم چنان كه در سابق هم گفتيم يك طائفه از مجوس بودهاند كه به دين يهود متمايل شده و دينى ميان اين دو دين براى خود درست كردهاند.
و از سياق آيه مورد بحث برمىآيد كه كلمه" من" در جمله" مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ" بيانيه است نه تبعيضى، براى اينكه هر يك از يهود و نصارى و مجوس مانند مسلمين، امت واحد و جداگانهاى هستند، هر چند مانند مسلمين در پارهاى عقايد به شعب و فرقههاى مختلفى متفرق شده و به يكديگر مشتبه شده باشند و اگر مقصود قتال با بعضى از يهود و بعضى از نصارى و بعضى از مجوس بود، و يا مقصود، قتال با يكى از اين سه طائفه اهل كتاب كه به خدا و معاد ايمان ندارند مىبود، لازم بود كه بيان ديگرى غير اين بيان بفرمايد تا مطلب را افاده كند.
و چون جمله" مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ" بيان جمله قبل يعنى جمله" الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ ..." است، لذا اوصافى هم كه ذكر شده- از قبيل ايمان نداشتن به خدا و روز جزا و حرام ندانستن محرمات الهى و نداشتن دين حق- قهرا متعلق به همه خواهد بود.
اولين وصفى كه با آن توصيفشان كرده" ايمان نداشتن به خدا و روز جزا" است.
خواهيد گفت اين توصيف با آياتى كه اعتقاد به الوهيت خدا را به ايشان نسبت مىدهد چگونه مىتواند سازگار باشد؟ و حال آنكه آن آيات ايشان را اهل كتاب خوانده، و معلوم است كه مقصود از كتاب همان كتابهاى آسمانى است كه از ناحيه خداى تعالى به فرستادهاى از فرستادگانش نازل شده، و در صدها آيات قرآنش اعتقاد به الوهيت و يا لازمه آن را از ايشان حكايت كرده، پس چطور در آيه مورد بحث مىفرمايد" ايمان به خدا ندارند".
و همچنين در امثال آيه" وَ قالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَيَّاماً مَعْدُودَةً" «1» و آيه" وَ قالُوا لَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلَّا مَنْ كانَ هُوداً أَوْ نَصارى" «2» اعتقاد به معاد را به ايشان نسبت مىدهد آن گاه در اين آيه مىفرمايد كه" ايشان ايمان به روز جزا ندارند".
جواب اين اشكال اين است كه خداى تعالى در كلام مجيدش ميان ايمان به او و ايمان به روز جزا هيچ فرقى نمىگذارد، و كفر به يكى از آن دو را كفر به هر دو مىداند، در باره كسانى كه ميان خدا و پيغمبرانش تفاوت قائل شدهاند و به خود خدا و بعضى از پيغمبران ايمان
(1) گفتند آتش بما نمىرسد مگر ايام معدودى. سوره بقره آيه 80 (2) و گفتند داخل بهشت نمىشود مگر كسى كه يهودى و يا نصارى باشد. سوره بقره آيه 111