و نيز فرموده:" وَ قَيَّضْنا لَهُمْ قُرَناءَ فَزَيَّنُوا لَهُمْ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ حَقَّ عَلَيْهِمُ الْقَوْلُ" «1».
" هُوَ رَبُّكُمْ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ"- اين جمله تعليل مىكند جمله" وَ لا يَنْفَعُكُمْ نُصْحِي" را، كه بنا بر اين معناى مجموع دو جمله چنين مىشود: خيرخواهى من فايدهاى به حال شما ندارد، براى اينكه او رب شماست و امر تدبير شما به دست او است، و شما به سوى او باز مىگرديد ممكن هم هست تعليل باشد براى هر دو آيه يعنى از جمله" إِنَّما يَأْتِيكُمْ بِهِ اللَّهُ إِنْ شاءَ ... يُرِيدُ أَنْ يُغْوِيَكُمْ" كه بنا بر اين معناى حاصل از دو آيه چنين مىشود: زمام تدبير امور بندگان به دست رب آنان است كه رب همه عالميان است، ربى كه همه امور به او راجع است، و رب شما همان اللَّه تعالى است، اگر او بخواهد آن عذاب را بر سرتان بياورد مىآورد و شما را منقرض مىكند، و اگر او بخواهد شما را اغواء كند و سپس عذاب نمايد در خيرخواهى من هيچ سودى براى شما نيست.
اين بود نظريه ما در معناى جمله" إِنْ كانَ اللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يُغْوِيَكُمْ"، ولى مفسرين در تفسير آن مرتكب تاويلهايى شدهاند كه از آن جمله گفتهاند: «2» معنايش اين است كه خداى تعالى شما را در برابر كفرتان عقاب مىكند، و در اينجا عقاب را" اغواء" خوانده، هم چنان كه در سوره مريم عذاب را" غى" خوانده و فرموده:" فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا" «3».
و از آن تاويلها يكى ديگر اين است كه مراد:
" ان كان اللَّه يريد عقوبة اغوائكم الخلق و اضلالكم اياهم" است، يعنى اگر خدا بخواهد شما را در برابر اينكه خلق را اغواء كرده و از راه منحرف نموديد عقاب كند، و در توجيه اين تاويل خود گفتهاند: در عرب رسم است كه نام" معاقب عليه" و گناه را بر سر عقوبت مىگذارند، و از همين باب است كه در قرآن كريم فرموده:" اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ" «4»، كه معنايش" اللَّه يعاقبهم على استهزائهم- خدا در برابر استهزايشان آنها را عقاب مىكند" است. و نيز از همين باب است آيه شريفه" وَ مَكَرُوا وَ مَكَرَ اللَّهُ" «5»
(2) مجمع البيان، ط بيروت، ج 3، ص 145.
(3) به زودى عقاب را ديدار خواهند كرد." سوره مريم، آيه 59"
(4) سوره بقره، آيه 15.
(5) سوره آل عمران، آيه 54.