گردى هر چند تمايل مختصرى باشد ما عذاب دو چندان زندگى كه مجرمين را با آن شكنجه مىدهيم و عذاب دو چندان مرگ را كه در عالم ديگر با آن شكنجهشان مىدهيم به تو خواهيم چشانيد.
و در مجمع از ابان بن تغلب روايت كرده كه گفته است مراد از ضعف عذاب عذابى است كه درد و الم آن دو چندان باشد، و معنا اين است كه ما عذاب دنيا و آخرت (هر دو) را به تو مىچشانيم، آن گاه به گفته شاعر استدلال كرده كه گفته است.
كه مقصود از ضعف اليم عذاب اليم است يعنى وقتى مالك از من جدا گشت و كشته شد آن شب را در عذاب اليمى صبح كرديم.
و اينكه در ذيل آيه فرمود:" ثُمَّ لا تَجِدُ لَكَ عَلَيْنا نَصِيراً" تشديد در تهديد است، و معنايش اين است كه در اين صورت عذاب واقع خواهد شد، و هيچ راه گريزى از آن نخواهد بود «1».
" وَ إِنْ كادُوا لَيَسْتَفِزُّونَكَ مِنَ الْأَرْضِ لِيُخْرِجُوكَ مِنْها وَ إِذاً لا يَلْبَثُونَ خِلافَكَ إِلَّا قَلِيلًا".
كلمه" استفزاز" به معناى سوق دادن و تحريك خفيف و آسان است، و الف و لام در" الأرض" براى عهد است، و مقصود از آن زمين معهود، مكه معظمه است، و كلمه" خلاف" به معناى بعد است، و مقصود از قليل زمان اندك است.
و معناى آيه اين است كه مشركين نزديك بود كه ترا وادار كنند تا از مكه بيرون شوى، و اگر ايشان ترا بيرون مىكردند، بعد از رفتن تو، زمان زيادى زنده نمىماندند، بلكه پس از مدت كوتاهى همه هلاك مىشدند.
بعضى «2» گفتهاند: مراد اتحادى است كه مشركين با يهود كردند تا آن جناب را از سرزمينهاى عرب بيرون كنند.
و ليكن اين احتمال بعيد به نظر مىرسد چرا كه سوره مورد بحث، مكى است و آيات آن هم در يك سياق است و گرفتارى رسول خدا (ص) با يهوديان در مدينه و بعد از هجرت بوده است.
(1) مجمع البيان، ج 4، جزء 15، ص 82، چاپ بيروت. (2) مجمع البيان، ج 4، جزء 15، ص 83.