‌صفحه‌ى 160

ضمنى دلالت داشت بر اينكه اگر حاضر شوند و خطاهاى مؤمنين را گردن بگيرند، آن خطا، به عهده آنان منتقل مى‏شود، و خدا هم چنين اجازه‏اى به ايشان مى‏دهد، جمله مورد بحث مى‏فرمايد كه در اين دعوايشان دروغ مى‏گويند، پس تكذيب جمله مورد بحث مربوط به دعوايى است كه از فحواى كلام آنان استفاده مى‏شد، نه از خود كلامشان، چون در كلامشان دروغى نمى‏گفتند.

" وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ، وَ لَيُسْئَلُنَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَمَّا كانُوا يَفْتَرُونَ" اين آيه تتمه كلام سابق است، كه مشركين را رد مى‏كرد، و جنبه استدراك دارد، و معنايش اين است كه: كفار نمى‏توانند عين خطاهاى مؤمنين را حمل كنند، براى اينكه خطاى هر كسى به گردن خود اوست، و ليكن خطاهاى خود را با مثل وزر و وبال مؤمنينى كه به دست آنان كافر شده‏اند، حمل مى‏كنند بدون اينكه چيزى از وبال خود آن شخص از ايمان برگشته، كم شود، اما از وبال آنان كم نمى‏شود؟ براى اينكه به اختيار خود دست از اسلام برداشتند، و اما مشركين كه مثل خطاهاى آنان را با خطاهاى خود حمل مى‏كنند، براى اينكه باعث گمراهى آنان شدند، پس دو عذاب خواهند ديد يكى براى ضلالتشان و يك عذاب ديگر براى اضلالشان.

پس مى‏توان گفت آيه مورد بحث در معناى آيه" لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ" «1»، مى‏باشد.

" وَ لَيُسْئَلُنَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَمَّا كانُوا يَفْتَرُونَ"- اين جمله مى‏فهماند كه شرك مشركين افتراء بر خداى سبحان است، و همچنين اين ادعايشان كه ما مى‏توانيم به آنچه وعده داديم كه خطاياى شما را حمل كنيم وفا كنيم، و خدا چنين اجازه‏اى به ما داده.

بحث روايتى

رواياتى در معنى و شان نزول آيه:" أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا ..." و آيه:" وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا ..." كه ناظر بر عدم كفايت ايمان لفظى و جريان حتمى امتحان و آزمايش مى‏باشند

در الدر المنثور است كه ابن ضريس، و نحاس، و ابن مردويه، و بيهقى در دلائل، از ابن عباس، و نيز ابن مردويه، از عبد اللَّه بن زبير، روايت كرده كه گفت: سوره عنكبوت در مكه نازل شد «2».

(1) تا آنكه در قيامت بدوش كشند همه وزر خود را، و مقدارى از وزر كسانى را كه بدون علم و دليل گمراه كردند. سوره نحل، آيه 25.

(2) الدر المنثور، ج 5، ص 140.