صفحه‌ى 277
قرابت رسول خدا است، هم چنان كه در آيه خمس هم مراد همين است. همه اينها در صورتى است كه آيه شريفه در مدينه نازل شده باشد، و اما در فرضى كه مانند ساير آيات اين سوره در مكه نازل شده باشد آن وقت مقصود از حق مطلق احسان خواهد بود، نه خمس.
و به خاطر اينكه آيه از نظر معنا عموميت دارد، و مخصوص به رسول خدا (ص) نيست، لذا در بيان آثار نيك خمس، و يا صدقه به طور عموم فرمود:" ذلِكَ خَيْرٌ- اين بهتر است براى كسانى كه رضاى خدا را مىجويند، و آنان رستگارانند".
" وَ ما آتَيْتُمْ مِنْ رِباً لِيَرْبُوَا فِي أَمْوالِ النَّاسِ فَلا يَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ وَ ما آتَيْتُمْ مِنْ زَكاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ" كلمه" ربا"، به معناى نمو مال، و زياد شدن آن است، و جمله" ليربوا ..." اشاره به علت اين نامگذارى مىكند، كه چرا ربا را ربا خواندند بنا بر اين مراد اين است كه: مالى كه شما به مردم دادهايد تا اموالشان زياد شود، نه براى اينكه خدا راضى شود- اين قيد را از ذكر اراده وجه خدا در عبارت مقابل آن مىفهميم- آن مال نزد خدا زياد نمىشود، و نمو نمىكند، و ثوابى از آن عايدتان نمىشود، براى اينكه قصد قربت نداشتهايد.
" وَ ما آتَيْتُمْ مِنْ زَكاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ"- مراد از" زكات" مطلق صدقه است، و معنايش اين است كه: آن مالى كه براى رضاى خدا داديد، و اسراف هم نكرديد، چند برابرش عايدتان مىشود، كلمه" مضعف" به معناى دارنده چند برابر است، و معناى كلام اين مىشود كه: چنين كسانى آنهايند كه" يضاعف لهم" مالشان و يا ثوابشان چند برابر مىشود.
پس مراد از" ربا" و" زكات" به قرينه مقابله و شواهدى كه همراه اين دو كلمه است، رباى حلال است، و آن اين است كه چيزى را به كسى عطا كنى و قصد قربت نداشته باشى، و مراد از صدقه آن مالى است كه براى رضاى خدا بدهى همه اينها در صورتى است كه آيه شريفه در مكه نازل شده باشد، و اما اگر در مدينه نازل شده باشد، مراد از ربا همان رباى حرام، و مراد از زكات همان زكات واجب است.
و اين آيات و آيات قبلش به مدنى شبيهترند، تا به مكى، و اينكه: بعضى «1» ادعاى روايت يا اجماع منقول در اين باب كردهاند، اعتبارى به گفتهشان نيست
(1) روح المعانى، ج 21، ص 44.