صفحه‌ى 54
كارهاى مستوجب آتش باشد، كه به طور مجاز و از باب اطلاق مسبب و اراده سبب، آتش ناميده شده.
و معناى پيشوا كردن آنان براى دعوت به آتش اين است كه: ايشان را پيشقدم در كفر و گناه كرد، در نتيجه ديگران به ايشان اقتداء كرده، و به آنان پيوستند، و اگر بپرسى كه چرا خداوند ايشان را پيشواى كفر كرد؟ و آيا اين كار به عدالت خدا برخوردى ندارد؟ در پاسخ مىگوييم: وقتى برخورد دارد كه اين اضلال خدا ابتدايى باشد، يعنى خود آنان قبلا كارى نكرده باشند كه مستوجب اين اضلال باشند، و اما اگر اين اضلال به عنوان مجازات كفر و جحودى باشد كه آنان قبل از ديگران مرتكب شدند، به عدالت خدا برخورد ندارد.
بعضى از مفسرين گفتهاند:" مراد از پيشوا كردن آنان براى دعوت به آتش صرف نامگذارى است، مانند نامگذارى در آيه" وَ جَعَلُوا الْمَلائِكَةَ الَّذِينَ هُمْ عِبادُ الرَّحْمنِ إِناثاً" «1».
و اين تفسير صحيح نيست، براى اينكه با معناى آيه بعد- به طورى كه خواهيد ديد- نمىسازد، چون مىفرمايد: در آخرت لعنت ديگران نيز به ايشان مىرسد. پس معلوم مىشود كه صرف نامگذارى نيست، بلكه آنان واقعا پيشواى ضلالت بودهاند، علاوه بر اين در آن آيه ديگر هم كه مفسر نامبرده بدان استشهاد كرد، مسلم نيست كه كلمه" جعل" به معناى نامگذارى باشد. و اينكه فرمود:" وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ لا يُنْصَرُونَ"، معنايش اين است كه: شفاعت هيچ ناصرى به ايشان نخواهد رسيد.
" وَ أَتْبَعْناهُمْ فِي هذِهِ الدُّنْيا لَعْنَةً وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ هُمْ مِنَ الْمَقْبُوحِينَ" اين آيه شريفه بيان مىكند لازمه آن وصفى را كه در آيه قبلى براى فرعونيان ذكر كرده بود، مىفرمايد: چون پيشوايان بودند، و ديگران در كفر و گناهان پيرو ايشان بودند لذا همواره در ضلالت و كفر و گناه از ايشان الهام مىگرفتند، و پيروى آنان مىكردند، و بهمين جهت همانند وزر و گناه پيروان نيز به گردن ايشان است، پس ما دام كه كفر و گناه بعد از آنان ادامه يابد، لعن خدا به ايشان نيز ادامه مىيابد.
پس در حقيقت آيه شريفه در معناى آيه" وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ" «2»، و آيه" وَ نَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ" «3» است، و اگر در آيه مورد بحث كلمه" لعن" را نكره آورده براى اين است كه دلالت كند بر اهميت و استمرار آن.
(1) ملائكه را كه بندگان رحمانند اناث خواندند. سوره زخرف، آيه 19. (2) هر آينه به دوش خواهند كشيد وزر و بار گناه خود و گناه ديگران را. سوره عنكبوت، آيه 13. (3) مىنويسيم آنچه از پيش فرستادهاند و آنچه از دنبال آنان مىرسد. سوره يس، آيه 12.