و يكى نيفتادنشان در حال بال جمع كردن.
و در اينكه بعد از يادآورى ذلول بودن زمين، و سوار بودن انسان بر منكبهاى زمين، مساله پرواز طيور در هوا را آورد، لطفى نهفته است كه بر كسى پوشيده نيست.
" أَمَّنْ هذَا الَّذِي هُوَ جُنْدٌ لَكُمْ يَنْصُرُكُمْ مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ إِنِ الْكافِرُونَ إِلَّا فِي غُرُورٍ" اين آيه توبيخ و سركوبى كفار است، كه به جاى خداى تعالى معبودهايى ديگر گرفتند تا ياريشان كنند، و به همين جهت سياق آيه قبلى را كه سياق غيبت بود به سياق خطاب برگردانيد تا توبيخ و سركوبى رخ به رخ انجام گيرد، و سرزنش دردناكتر شود.
و معناى جمله" أَمَّنْ هذَا الَّذِي ..."، اين است كه:
نه، بلكه مىپرسم. آن چه كسى است كه به آن اشاره مىشود، كه اين ياور شما و لشكر شما است غير از رحمان، اگر خداى رحمان سرنوشت شومى و يا عذابى براى شما مقدر كرده باشد آيا آن ياور، شما را يارى مىكند؟ نه، پس غير از خدا كسى نيست كه شما را يارى كند. و اين بيان اشاره است به اينكه پندار مشركين خطا است، مشركين بتها را نمىپرستند، مگر به خاطر همين كه آنان را در شدائد يارى كنند، با اينكه اين مشركين و خدايانشان هر دو ملك خدايند، و بتها نه براى خود، مالك نفع و ضررى هستند، و نه براى ديگران.
و چون مشركين از اين توبيخ و سركوبى خدا پاسخى نداشتند بدهند، لذا خود خداى تعالى از آن سؤال ملامتآميز جواب داد، كه:
" إِنِ الْكافِرُونَ إِلَّا فِي غُرُورٍ" يعنى غرور آن چنان به آنان حملهور شده كه از هر طرف احاطهشان كرده، خيال كردهاند اعتقادشان به الوهيت آلهه اعتقاد درستى است.
" أَمَّنْ هذَا الَّذِي يَرْزُقُكُمْ إِنْ أَمْسَكَ رِزْقَهُ بَلْ لَجُّوا فِي عُتُوٍّ وَ نُفُورٍ" كلمه" أم" در اينجا نيز به معناى" بلكه" است، مىفرمايد:
بلكه مىپرسم آن چه كسى است كه به آن اشاره مىشود، و گفته مىشود:
اين است آنكه شما را روزى مىدهد، و آيا اگر خدا روزى خود را از شما دريغ بدارد، آن كس به جاى خدا شما را روزى مىدهد؟
آن گاه خود خداى سبحان پاسخ مىدهد به اينكه:
" بَلْ لَجُّوا فِي عُتُوٍّ وَ نُفُورٍ"، يعنى حق براى آنان روشن شده ولى در برابر آن خاضع نمىشوند تا تصديقش كنند، و آن گاه پيرويش نمايند، بلكه در دور شدن از حق و نفرت از آن هم چنان ادامه داده، و بيشتر جلو مىروند.