و اما قلب مطبوع قلب منافق است، و قلب أزهر قلب مؤمن است، اگر خدا به او نعمتى دهد شكر مىگزارد، و اگر مبتلايش كند صبر مىكند. و اما قلب منكوس قلب مشرك است، آن گاه اين آيه را در معناى قلب منكوس تلاوت كرد:
" أَ فَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلى وَجْهِهِ أَهْدى أَمَّنْ يَمْشِي سَوِيًّا عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ"، و اما قلبى كه هم نفاق در آن هست و هم ايمان قلب مردمى است كه در طايف بودند، اگر أجل يكى از آنها در حال نفاق مىرسيد، هلاك شده بود، و اگر در حال ايمان مىمرد نجات مىيافت «1».
اين روايت را تفسير برهان هم از ابن بابويه و او به سند خود از فضيل از سعد خفاف از ابى جعفر (ع) نقل كرده، در نقل وى آمده:
قلب چهار قسم است تا آخر اين حديث نقل كرده و ليكن در" قلب ازهر" كلمه" انور" را زيادى دارد، (قلب ازهر انور) «2».
و اما اينكه امام فرمود:
" قلب مردمى است كه در طائف بودند" منظور از طائف چند فرسنگى مكه معظمه نيست بلكه منظور از طائف شيطانى است كه بسيار به سراغ دل آدمى مىآيد، و پيرامون دل طواف مىكند، هم چنان كه فرمود:
" إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ" «3»، پس معناى روايت چنين است كه قومى با طائف شيطانى زندگى مىكنند، و شيطان لحظه به لحظه پيرامون دلشان طواف مىكند تا بميرند، اگر در حالى كه همان شيطان طوافگر با ايشان باشد بميرند، هلاك شدهاند، و اگر در حال ايمان بميرند نجات يافتهاند.
اين را هم بايد دانست كه در اينجا رواياتى است كه جمله شريفه" أَ فَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلى وَجْهِهِ ..." را بر منحرفين از ولايت على (ع) و پيروان ولايت او، و دوستانش تطبيق مىكند، كه البته جنبه تفسير ندارد، بلكه از باب تطبيق كلى بر مصداق است.
(1) اصول كافى، ج 2، ص 309، ح 2. (2) تفسير برهان، ج 4، ص 364، ح 4. (3) كسانى كه از خدا مىترسند، وقتى طائفى از شيطان با آنان مساس پيدا مىكند، به ياد خدا مىافتند، و ناگهان داراى بصيرت مىشوند. سوره اعراف، آيه 201.