است كه آن را با زبان تو بيان كنيم. و در عبارتى ديگر آمده" بر ما است كه آن را بر تو بخوانيم"، و لذا رسول خدا (ص) از آن به بعد هر وقت جبرئيل مى‏آمد، سر به زير مى‏انداخت. و در روايتى ديگر آمده- هر وقت جبرئيل مى‏رفت طبق وعده‏اى كه خدا داده بود شروع به خواندن مى‏كرد «1».

و در همان كتاب است كه ابن منذر و ابن مردويه، از ابن عباس روايت كرده‏اند كه گفت: رسول خدا (ص) چنين بود كه هر وقت (آياتى از) قرآن بر او نازل مى‏شد، در خواندنش عجله مى‏كرد، تا آن را حفظ كند، پس اين آيه نازل شد كه" لا تُحَرِّكْ بِهِ لِسانَكَ"، و رسول خدا (ص) نمى‏دانست چه وقت سوره‏اى كه نازل شده تمام مى‏شود، تا آنكه آيه" بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ" نازل مى‏شد، آن وقت مى‏فهميد سوره قبلى تمام، و سوره بعدى شروع شده است «2».

مؤلف: در معناى اول حديث در مجمع البيان رواياتى از ابن جبير و در معناى همه روايت رواياتى ديگر وارد شده «3»، و ما در سابق گفتيم كه انطباق اين معنا با آيات مورد بحث روشن نيست.

رواياتى در معناى آيه:" إِلى‏ رَبِّها ناظِرَةٌ"

و در تفسير قمى در ذيل آيه" كَلَّا بَلْ تُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ" آمده كه معصوم فرمود: عاجله همين دنياى حاضر است و" وَ تَذَرُونَ الْآخِرَةَ"، يعنى رها مى‏كنيد آخرت را. و فرموده" ناضرة" در" وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ"، يعنى نورانى و معناى نظر كردن به وجه اللَّه در" إِلى‏ رَبِّها ناظِرَةٌ" نظر كردن به رحمت و نعمت خداست «4».

و در عيون در باب" آنچه از اخبار توحيد از حضرت رضا رسيده" به سندى كه به ابراهيم بن ابى محمود دارد، روايت كرده كه گفت: على بن موسى الرضا (ع) در معناى آيه" وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلى‏ رَبِّها ناظِرَةٌ" فرمود: يعنى چهره‏هايى كه در آن روز نورانى است، و منتظر ثواب پروردگارش است «5».

مؤلف: اين روايت در كتاب توحيد «6» و احتجاج «7» و مجمع «8» از على (ع) نقل‏

(1 و 2) الدر المنثور، ج 6، ص 289.

(3) مجمع البيان، ج 10، ص 397.

(4) تفسير قمى، ج 2، ص 397.

(5) عيون، ج 1، ص 114، ط قم.

(6) توحيد صدوق، ص 116، ح 19، چاپ جامعه مدرسين.

(7) احتجاج، ج 2، ص 409، ط بيروت.

(8) مجمع البيان، ج 10، ص 398.