كفار اميد حسابى ندارند، و آيات ما را به طور عجيب تكذيب مىكنند، چون بر تكذيب خود اصرار مىورزند. و اين آيه مطابقت جزا با اعمال ايشان را تعليل مىكند، به اين بيان كه كفار اميد حساب در يوم الفصل را ندارند، در نتيجه از حيات آخرت مايوسند، و به همين جهت آيات داله بر وجود چنين روزى را انكار مىكنند، و به دنبال آن آيات توحيد و نبوت را هم انكار نموده، در اعمال خود از حدود عبوديت تجاوز مىكنند، و نتيجه همه اينها اين شده كه به كلى خدا را از ياد ببرند، خدا هم آنان را از ياد برد، و سعادت خانه آخرت را بر آنان تحريم كرد، در نتيجه براى آنان نماند مگر شقاوت، و در آن عالم چيزى به جز مكروه نمىيابند، و جز با صحنههاى عذاب مواجه نمىشوند، و همين است معناى اينكه فرمود" فَذُوقُوا فَلَنْ نَزِيدَكُمْ إِلَّا عَذاباً".
و جمله مورد بحث كه مىفرمايد: جَزاءً وِفاقاً" دلالت دارد بر مطابقت كامل بين جزا و عمل، پس انسان با عمل خود نمىجويد مگر جزايى را كه مو به مو مطابق آن باشد، پس رسيدن به جزا در حقيقت رسيدن به عمل است، هم چنان كه فرمود:" يا أَيُّهَا الَّذِينَ كَفَرُوا لا تَعْتَذِرُوا الْيَوْمَ إِنَّما تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ" «1».
" وَ كُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْناهُ كِتاباً"- يعنى هر چيزى را- كه اعمال شما هم از آن جمله است- ضبط كرده و در كتابى جليل القدر بيان نمودهايم، بنا بر اين آيه شريفه مورد بحث در معناى آيه زير است كه مىفرمايد:" وَ كُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ" «2».
ممكن هم هست مراد" و كل شىء حفظناه مكتوبا" باشد، يعنى هر چيزى را ما با نوشتن در لوح محفوظ و يا در نامه اعمال حفظ كردهايم. اين هم جائز است كه احصا به معناى كتابت باشد، و هم كتاب به معناى احصا باشد، چون هر دو در معناى ضبط مشتركند، و معناى آيه يا" كل شىء أحصيناه احصائا" باشد، و يا" كل شىء كتبناه كتابا".
و به هر حال آيه شريفه حالى است كه تعليل سابق را تكميل مىكند، و معناى آن با آيه قبل چنين مىشود: جزاى آنها موافق با اعمال ايشان است، به علت اينكه چنين حال و وضعى داشتند، در حالى كه ما حال و وضعشان را عليه آنان ضبط كرديم، و جزايى موافق با آن به ايشان مىدهيم.
(1) هان اى كسانى كه كفر ورزيديد! امروز عذر خواهى نكنيد، براى اينكه امروز جز خود عملتان را به عنوان جزا به شما نمىدهند. سوره تحريم، آيه 7. (2) و هر چيزى را در نامه اعمال ثبت خواهيم كرد و در لوح محفوظ به شماره آوردهايم. سوره يس، آيه 12.