فضل خود به آنها عنايت كرده است ، " و يستبشرون بالذين لم يلحقوا بهم " ( 1 ) و دائما در صدد و جستجو و طلب بشارتند درباره دوستانشان كه هنوز به آنها ملحق نشده اند ، يعني آنها دوستاني دارند كه هنوز در اين دنيا زنده هستند و منتظرند كه كي اين بشارت به آنها برسد كه فلان دوست شما هم شهيد شد و به شما ملحق خواهد شد

. اين آيه اگر چه در مورد خصوص شهداست ولي به هر حال صراحتش در مطلب به نظر مي رسد انكارناپذير است كه قرآن مي خواهد بگويد شهدا بعد از مردن زنده هستند ، مستشعرند ، شادمانند ، مرزوقند و آگاهند ، حتي آگاهند از دنيايي كه از آن عبور كرده اند . ممكن است كسي راجع به اين آيه بگويد شايد فقط شهدا اين جورند

. البته معلوم است كه انسان نمي تواند احتمال بدهد كه از نظر قرآن مردم دو صنف اند ، غير شهدا هر كه هست همه نيست و نابود و معدوم مي شوند تا قيامت ، در سكوت مطلق فرو مي روند ، نه عذابي و نه نعمتي ، و فقط شهدا اين جور هستند . بعلاوه ، آيات ديگر در اين زمينه هست كه عرض مي كنم . اين هم دو آيه كه مخصوص به شهدا بود .

مكالمه ميان فرشتگان و مردگان

آيات ديگري ما داريم كه در آن آيات مكالمه فرشتگان را با متوفاها بعد از مردن بيان مي كند كه فرشتگان سخني مي گويند به آنها و آنها جواب مي دهند ، باز فرشتگان به آنها جواب مي دهند ، مكالمه ميانشان صورت مي گيرد ، مثل اين آيه كه مخصوصا راجع به يك تيپي از اشقياست كه مي فرمايد : "

 ان الذين توفيهم الملائكة ظالمي انفسهم قالوا فيم كنتم قالوا كنا مستضعفين في الارض قالوا ا لم تكن ارض الله واسعة فتهاجروا فيها " ( 2 ) . اين آيه جزء آيات هجرت است . مي فرمايد گروهي از مردم كه فرشتگان آنها را تحويل مي گيرند و از آنها مي پرسند " فيم كنتم " شما در دنيا در چه حالي بوديد ، در چه وضعي بوديد ؟ آنها كه دست خودشان را از همه چيز تهي مي بينند ، موضوعي را ( كه واقعا راست بوده ) به عنوان يك عذر ذكر مي كنند : " قالوا كنا مستضعفين في الارض " ما