بحثى درباره مكان غدير1 2 غدير خم از مكانهايى است كه شاهد توقّفهاى متعدّد پيامبر اسلام بوده است. توقّفهاى پيامبر صلي الله عليه و آله در غدير خم را مىتوان چنين خلاصه كرد: 1. هنگام هجرت به مدينه، 2. در بازگشت از حجّة الوداع، 3. هنگام وقوع بيعت غدير در آن. هر يك از اينها، سازنده بخشى مهم از تاريخ اسلاماند: هجرت، كه مبدأ انتشار دعوت به اسلام و فراتر رفتن آن از حصار مكّه و فراگير شدن آن در همه دنيا بود؛ حجّة الوداع و بازگشت از مكّه مكرّمه به مدينه منوّره، كه پايان رسالت بود و در آن، دين به كمال رسيد و نعمت، تمام گشت؛ و بيعت غدير، كه زمينهسازى براى عهد امامت و امام، در انتهاى عهد رسالت و رسول بود. و از اين جاست كه «غدير خم»، در جغرافياى اسلام، اهميّت، و در ميان نشانههاى برافراشته تاريخ اسلام، منزلتى رفيع يافت. اين مكان، بيشتر به عنوان محلّ نصب امير مؤمنان به ولايت، مشهور است تا به منزلى از منازل [موجود در] راه هجرت پيامبر صلي الله عليه و آله ، يا راه بازگشت از حجّة الوداع. سخن ما درباره اين مكان مقدّس، در عناوين زير آمده است:
1 - اين بحث، از مقاله دكتر عبد الهادى فضلى، برگرفته شده كه به مناسبت گذشت چهارده قرن از واقعه غدير، در شماره بيست و پنجم مجلّه تراثنا به چاپ رسيده است. 2 - براى آشنايى و آگاهى بيشتر، به نقشهها و تصاوير پايان كتاب مراجعه شود.