توجيه كنند، بيان كرديم و از بسيارى ديگر، به خاطر علّتهايى كه ما را به ترك نقل آنها برانگيخت، صرف نظر كرديم. 1 تا اين جا صحبت از زمينهها و عوامل قيام بر ضدّ عثمان بود؛ ولى نكته مهمتر و قابل تأمّلتر، بررسى افراد و گروههاى شركتكننده در اين خيزش است. روشن است كه همه كسانى كه در اين جريان گسترده شركت كردهاند، همهدف نيستند و برخى، آرمانهايى ديگر دارند. عوامل دخيل در اين جريان را بدين سان مىتوان معرّفى كرد:
در اين خيزش، چهرههاى برجستهاى از صحابيان و مؤمنان ژرفباور حضور دارند. به واقع، تودههاى عظيم مردم انقلابى، به رهبرى اينان حركت مىكنند. اين چهرهها كسانى نيستند كه بتوان اندكى در اخلاص، نيكنگرى و استوار انديشى آنان ترديد كرد. برخى از اينان عبارتاند از:
عمّار از پيشتازان در اسلام و از مجاهدان استوارگام و سر افراز است. پيامبر خدا او را معيار حق مىشناسانَد و مىفرمايد:
چون مردم با هم اختلاف كردند، پسر سميّه همراه حق است. 2 و نيز:
عمّار، ميان هيچ دو كارى مخيّر نشد، مگر آن كه كارى را برگزيد كه به
1 - تاريخ الطبرى: 4/365، الكامل
فى التاريخ: 2/286 . 2 - المعجم
الكبير: 10/96/10071، سير أعلام النبلاء: 1/416/84، البداية و النهاية: 6/214، كنز العمّال:
11/721/33525 .