تحقيقى درباره سخن امام

سخن امام على عليه السلام درباره سقيفه به سه گونه نقل شده است:

1 . «آيا خلافت، مشروط به همراهى و خويشاوندى است؟!». ¹ 2 . «آيا خلافت، مشروط به همراهى است و مشروط به همراهى و خويشاوندى نيست؟!». ² 3 . «آيا خلافت، مشروط به همراهى [و خويشاوندى] است و مشروط به خويشاوندى و تصريح پيامبر صلي الله عليه و آله نيست؟!». ³ بى‏گمان، يكى از اين سه سخن، از امام عليه السلام صادر شده است و نمى‏توان بر اين باور بود كه امام عليه السلام هر سه سخن را فرموده باشد. جمله اوّل را مى‏توان جزئى از جمله سوم تلقّى كرد؛ امّا جمله اوّل و دوم ⁴قطعا معارض‏اند. از اين رو، يا بايد جمله دوم را برگزيد، يا يكى از دو جمله ديگر را.

برخى بر اين باورند كه امام على عليه السلام جمله دوم را فرموده و به واقع، «جدال به احسن» را پيشه كرده است؛ يعنى امام عليه السلام در تحقّق امامت، به «نص (تصريح

1 -  نهج‏البلاغة (تصحيح صبحى الصالح وتصحيح محمّد عبده): حكمت 190 .

2 -  نهج‏البلاغة (تصحيح فيض الإسلام): حكمت 181، نهج‏الإيمان: 384 .

3 -  با استنتاج از گفته سيّد رضى كه در ذيل روايت 960 گذشت.

4 -  در متن عربى كتاب، به جاى «الثانية»، «الثالثة» آمده است كه به قرينه سياقى و تصريح محقّقان كتاب، اشتباه است و بدين وسيله تصحيح مى‏شود. (م)