تشبيه ملفوف، مفروق، تسويه و جمع

طرفين تشبيه مشبه و مشبه به به اعتبار تعدد هر دو يا تعدد يكى از آن دو، به چهار قسم تقسيم مى شوند، ملفوف، مفروق، تسويه و جمع.

1- تشيه ملفوف آن است كه الفاظ مشبه را يك جا و پس از آن الفاظ مشبه به را با هم جمع كند، مانند:

2- تشبيه مفروق آن است كه هر مشبهى را با مشبه به خويش جمع كنند. مانند:و المنجم كالكاهن و الكاهن كالساحر و الساحر كالكافر و الكافر فى النار، سيروا على اسم الله. [ نهج البلاغه، خطبه 78. ]

منجم چون غيبگوست و غيبگو چون جادوگر و جادوگر چون كافر است و كافر در آذر، به نام خدا به راه بيفتيد.

3- تشبيه تسويه آن است كه مشبه در آن متعدد ولى مشبه به واحد باشد مانند:ان المال و البنين حرث الدنيا. [ نهج البلاغه، خطبه 23. ]

همانا مال و فرزندان نصيبه ى اين جهان است.

4- تشبيه جمع آن است كه در آن مشبه واحد و مشبه به متعدد باشد. مانند:كلما اطل عليكم منسر من مناسر اهل "الشام" اغلق كل رجل منكم بابه و انجحر انجحار الضبه فى جحرها و الضبع فى وجارها! [ نهج البلاغه، خطبه 68. ]

هر گاه دسته اى از سپاهيان "شام" عنان گشايند و بر سرتان آيند، به خانه مى رويد و در را به روى خود مى بنديد و چون سوسمار در سوراخ مى خزيد و يا چون كفتار در لانه مى آرميد!

در اين تشبيه، مشبه فرار و پناه گرفتن در هنگام جنگ، واحد و مشبه به به لانه خزيدن سوسمار و كفتار مى باشد كه متعدد است.