2 ـ گزارش از آفات و رخنههايى كه در آنها راه يافته و زمينه بحران و انحطاط آنها را فراهم كرده است؛
3 ـ گزارش از سياست اصلاحطلبانى كه آن رخنهها را چاره كردند تا به وضعيت مطلوب برگردد؛
4 ـ بيان شرح حال و غفلت و سستى كسانى كه در كنار بحرانها ماندند و رهايش كردند تا كارشان به آشفتگى و زوال بينجامد؛
5 ـ گزارش از سياستهايى، همچون تلاش در آبادانى و توسعه كشور؛
6 ـ گزارش از چگونگى ايجاد سياست وفاق ملى و يكسخن كردن مردمان؛
7 ـ گزارش از سامان دادن سپاهيان و تاكتيكها و تدبيرهاى جنگى موفق و شكست خورده؛
8 ـ گزارش از رفتارهاى سياسى كه آغازى پسنديده و فرجامى ناستوده داشت و بالعكس؛
9 ـ گزارش از شيوههاى نزديكى و يا دورى به شهرياران و كسانى كه در اين راه عمل كردهاند؛
10 ـ گزارش از سياستهايى كه آغاز و انجام آن يكسان بود؛
11 ـ گزارش شيوههاى وزيران، سرداران و كسانى كه يا رام كردن مردمى، يا چاره كردن كارى و يا نگاهدارى استانى بديشان سپرده شده و نيك از پس آن برآمدند و راه كار بدانستند و يا با سوء تدبير به بىراهه رفتند.1
مطالعه موارد ياد شده، جايگاه تاريخ و پيوند آن را با سياست در منظومه فكرى معلم ثالث به خوبى نشان مىدهد.
معلم ثالث حكمت و فلسفه را به دو بخش نظرى و عملى تقسيم مىكند؛
1. همان، ج 1، ص 1 و 2.