«حلم» به معناي منضبط كردن نفس از هيجان غضب و احساسات است، به گونهاي كه حالت سكون، طمأنينه و صبر در مقابل ناملايمات به انسان دست ميدهد و از سبك مغزي، اقدامات نابخردانه و بيپروايي پرهيز ميكند. بنابراين، ميتوان گفت كه حلم محصول اعتدال در قوه غضب است و «حليم» كسي است كه در اِعمال قوّه غضب اهل افراط و تفريط نباشد، در نتيجه، به كسي كه با داشتن قدرت انتقام و كيفر عجله نكند، حليم ميگويند.
«حليم» از اوصاف فعلي خداوند است و اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) مظهر تام و تمام حلم الهي است، چنانكه رسول اكرمصلي الله عليه و آله و سلم ميفرمايد: «عليٌ... أحلم الناس حلماً»[1]؛ علي از همه مردم حليمتر است. نيز در بيان ديگري ميفرمايد: «يا علي! أنت أفضل أُمّتي فضلاً... و أوفرهم حلماً»[2].
اميرمؤمنان و ساير امامان معصوم(عليهم‌السلام) از بعد عملي در مرحلهاي از حلم قرار دارند كه بيش از آن امكان ندارد، چنانكه در زيارت جامعه ايشان را با عبارت «ومنتهي الحلم» ميخوانيم.
رسول اكرمصلي الله عليه و آله و سلم در پاسخ پرسشهاي «شمعون بن لاوي بن يهودا» كه ازحواريان حضرت عيسي(عليه‌السلام) بود و از عقل و مسايل جنبي آن سؤال كرد فرمود: ... حلم از عقل نشأت ميگيرد و علم از حلم...؛
«... فتشعّب من العقل الحلمُ ومن الحلم العلمُ... »[3].
[1] ـ موسوعه امام علي بن ابيطالب(عليه‌السلام)، ج9، ص150. [2] ـ همان. [3] ـ بحارالأنوار، ج1، ص117.