بنابراين قرآن اذعان دارد كه جامعه اهل عقل با هم اختلاف ندارند، چنان‏كه ممكن نيست كه گروهي اختلاف داشته باشند و اهل عقل باشند، زيرا انسان يا با عقل نظري مي‏انديشد يا با عقل عملي كار مي‏كند. از نظر انديشه روشن شد كه عوامل طبيعي و اعتباري سند افتخار نيست و تنها سند افتخار و برتري تقواست كه آن هم مايه تواضع است، نه برتري‏جويي.

از نظر انگيزه و عقل عملي نيز كه انسان را به عبوديّت و تحصيل بهشت فرا مي‏خواند، دليلي براختلاف و تفرقه وجود ندارد. بنابراين، كسي كه در تحليل مسايل علمي و نظري اختلاف مي‏كند، عقل نظري ندارد، چون قرآن كريم راه اختلاف را بسته است و اگر پس از فهميدن دست از هوا و هوس برنمي‏دارد، عقل عملي ندارد، چون خداوند جلوي پيروي از هواهاي نفساني را نيز گرفته است.

تعيين مرجع براي برداشت‏هاي علمي

قرآن كريم درباره برداشت‏هاي علمي و فقهي مي‏فرمايد: گرچه اين‏ها مي‏تواند زمينه اختلاف را فراهم كند، ليكن اگر به كتاب و سنّت مراجعه كنيد، اين اختلافات حل مي‏شود؛ (...فإن تنازعتم في شي‏ءٍ فردّوه إلي الله والرّسول... )[1]. به شرط آن‏كه رجوع به محضر قرآن و سنتّ با پيش داوري و تحميل فهم نادرست و منحرف خود به آن‏ها نباشد، بلكه خود و اختلافات را به قرآن و سنّت عرضه كنند تا مشكلشان حلّ شود.

اگر با مراجعه به كتاب و سنّت اختلاف نظرهاي علمي و فقهي حلّ نشد، نبايد زمينه تفرقه را فراهم كند، چون اين اختلاف نظرها آن‏قدر مقدّس و محمود است كه:

اوّلاً

مايه كشف و پديدار شدن نظريه صحيح و حقيقي است، چنان‏كه اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) فرمود:

«إضربوا بعض الرأس ببعض يتولّد منه الصواب»[2].

[1] ـ سوره نساء، آيه 59.

[2] ـ شرح غرر الحكم، ج 2، ص 266.