امام سجاد(عليهالسلام) كساني را كه در چنين زمان و مكاني دست نياز به سوي ديگران دراز ميكنند، بدترينِ انسانها معرفي فرمود: «هؤلاء شرار من خلقالله. الناس مقبلون عليالله وهم مقبلون عليالناس»[1].
2 ـ حجگزار بايد در آنجا بر اين نكته عارف شود كه خداي سبحان به نهان و آشكار و صحيفه قلب او و رازهاي آن و حتي آنچه براي خود او روشن نيست و به طور ناخودآگاه در زواياي روح او ميگذرد آگاه است؛ يعني سرزمين عرفات محل ادراك و شهود مضمون آيه كريمه (وإن تجهر بالقول فإنّه يعلم السرّ وأخفي)[2] است.
انسان اگر بداند كه قلبش در مشهد و محضر حق است همان طور كه خود را به گناهان جوارحي نميآلايد، گناه جوانحي نيز نميكند و قلبش را از خاطرات آلوده تنزيه ميكند.
در حديثي كه متن آن در بحث از اعمال منا خواهد آمد، امام سجاد(عليهالسلام) فرمود: عصر روز عرفه و ظهر روز دهم كه حاجيان در منا حضور دارند، خداي سبحان بر ملائكه افتخار ميكند و ميفرمايد: اينان بندگان من هستند كه از راههاي دور و نزديك با مشكلات بسيار به اينجا آمده و بسياري از لذّتها را بر خود حرام كرده و بر شنهاي بيابانهاي عرفات و منا خوابيده و اين چنين با چهرههاي غبارآلود در پيشگاه من اظهار عجز و ذلّت ميكنند. اينك به شما اجازه دادم تا سراير آنان را ببينيد. آنگاه ملائكه حق به اذن خداوند بر دلها و اسرار نهان آنها آگاه ميشوند[3].
[1] ـ بحار، ج 96، ص 261. [2] ـ سوره طه، آيه 7. [3] ـ بحار، ج 96، ص 259. متن كامل اين حديث در صفحات 443 ـ 441 خواهد آمد.