3 ـ همچنين روايتي كه زراره از امام صادق(عليه السلام) نقل كرده است به جامعيت حج اشاره دارد؛ زرارةبن أعين به امام صادق(عليه السلام) عرض كرد: من چهل سال است درباره حج، از شما ميپرسم و شما فتوا ميدهيد؟! آن حضرت در پاسخ فرمودند: حجگزاردن دوهزار سال قبل از آفرينش آدم هم مطرح بود و تو ميخواهي مسائل آن در ظرف چهل سال به پايان برسد؟!: «يا زرارة! بيتٌ حجّ إليه قبل آدم بألفي عام تريد أن تفتي مسائله في أربعين عاماً»[1].
4 ـ امام صادق(عليه السلام) در مورد علّت وجوب حج بر بندگان، فرمود: خداوند در حج اجتماع مردم را از شرق و غرب قرار داد تا يكديگر را بشناسند... و به آثار رسول خداصلي الله عليه و آله و سلم و اخبار او پيبرند تا يادآوري شود و به دست فراموشي سپرده نشود: «فجعل فيه الاجتماع من الشرْق والغرب ليتعارَفُوا... ولتعرف آثار رسول اللهصلي الله عليه و آله و سلم وتعرف أخباره ويذكر ولا ينسي»[2].
[1] ـ وسائل الشيعه، ج 8، ص 7. بحثهايي كه درباره تعبير «دوهزارسال قبل» قابل طرح است و نيز مباحثي كه راجع به نسلهاي پيشين بشر است از حوزه اين نوشتار بيرون است؛ فقط به «چهل سال پرسش و پاسخ»، كه در اين روايت آمده است اشاره ميشود. حضرت امام صادق(عليهالسلام) در سال83هجري بهدنيا آمد و در سال 114 به امامت رسيد و در سال148 رحلت فرمود و عمر مبارك آن حضرت 65 سال بود و دوران پرافتخار امامت آن حضرت 34 سال. بنابراين، منظور زراره از «چهل سال» يا اعم از دوران امامت و قبل از آن است؛ زيرا وجود مبارك آن حضرت قبل از امامت هم عالم به احكام دين بوده و تحت زعامت حضرت امام باقر(عليهالسلام) آگاه به مسائل بوده است ويا خصوص دوران 34 ساله امامت آن حضرت بوده و تعبير به چهل سال براي متعارفبودن آن است كه عرفاً كسر دههها را محسوب ندانسته و رقم تقريبي آن را ذكر ميكنند. [2] ـ همان، ص 9.