منطق (1)

محمود منتظری

نسخه متنی -صفحه : 196/ 141
نمايش فراداده

شرايط اختصاصى قياس استثنايى اتصالى

با توجه به شكل هاى منتج در قياس استثنايى اتصالى مى توان گفت در اين نوع قياس هاى استثنايى علاوه بر شرايط عمومى ، كه براى قياس استثنايى ذكر شد ، رعايت شرط ديگرى نيز ضرورى است و آن اين كه ، مقدّمه استثنايى ، يا بايد عين مقدّم شرطى متّصل و يا بايد نقيض تالى شرطى متّصل باشد . بنابراين ، قياس استثنايى اتصالى مركب از يك مقدّمه شرطى متصل و يك قضيه استثنايى كه عين تالى قضيّه شرطى است لزوماً منتج نيست ؛ مثلاً در قياس زير اگر چه مقدّمات آن صادق است ، ولى نتيجه آن كاذب است : اگر حافظ تهرانى باشد ، آن گاه ايرانى است . ليكن حافظ ايرانى است . پس حافظ تهرانى است .

هم چنين قياس استثنايى مركب از يك قضيه شرطى اتصالى و يك حملى ، كه نقيض مقدم است ، لزوماً منتج نيست ؛ مانند اگر اين ظرف قورى باشد داراى دسته است . ليكن اين ظرف قورى نيست . از اين دو مقدّمه نمى توان لزوماً نتيجه گرفت : پس اين ظرف داراى دسته نيست .

قياس استثنايى اتصالى مرخّم

گاهى مقدّمه حملى در قياس استثنايى اتصالى حذف مى شود . به چنين قياسى ، قياس استثنايى مرخّم يا مضمر گفته مى شود . حذف مقدّمه استثنايى معمولاً به يكى از دو دليل زير انجام مى شود :

يك . وضوح و روشنى بسيار مقدّمه استثنايى . مثلاً در مقابل كسى كه معتقد است : دين براى تنظيم مناسبات اقتصادى و اجتماعى جامعه برنامه اى ندارد ، گفته شود : اگر چنين بود پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله وسلم حكومت اسلامى تشكيل نمى داد .

دو . معلوم نشدن كذب مقدّمه استثنايى . مثلاً براى اثبات عدالت شخصى چنين گفته مى شود : اگر اين شخص منصف باشد عدالت را رعايت خواهد كرد . و ديگر مقدّمه استثنايى كه اين شخص منصف است ذكر نمى شود ؛ چون همه مى دانند كه آن شخص منصف نيست .