2152
کتاب ماه دين
سال هشتم, ش 2 و1/ آبان و آذر 83 ـ ش م 86 و 85
شخصيت شناسي
يوسف بيگ باباپور
61 ـ 62
2152
کتاب بر يک نگاه زندگي و آثار شيخ آقا بزرگ تهراني
زندگي و آثار شيخ آقا بزرگ تهراني
زندگي و آثار شيخ آقا بزرگ تهراني
سيد محمد حسين حسيني جلالي
ترجمه: سيد محمد علي احمدي ابهري
انتشارات کتابخانه, موزه و مرکز اسناد
مجلس شوراي اسلامي
آيت الله امام شيخ محمد محسن, معروف به شيخ آقا بزرگ تهراني, شب پنجشنبه يازده ربيع الاول 1293 در تهران به دنيا آمد. پدر بزرگوارش, حاج علي (متوفي 1324 ق) از تجار متدين و فاضل تهران و مادرش از زنان علويه و صالح? آن روزگار بود و فرزنداني که از آن بزرگوار به يادگار مانده, خود دليلي متقن و استوار بر فضل و کمال ايشان است. شيخ فرزانه که بعدها نام خانوادگي منزوي را برگزيد.
آثار و تأليفات گرانقدر ايشان, شاهدي است بر خدمات ارزند? اين بزرگ مرد عالم تشيع و محدث بزرگ سد? چهاردهم هجري. برخي از اين آثار ارزنده چنين است: الذريعه الي تصانيف الشيعه, طبقات اعلام الشيعه, ذيل المشيخه, ضياء المفازات في طرق مشايخ الإجازات, اصول الفقه, ذيل کشف الظنون, حياة الشيخ الطوسي, حياة البياضي و چندين رساله و کتاب ارزنده که هر يک چون ستاره اي درخشان در آسمان تشيع مي درخشند و نور فيضي بر طالبان و سالکان اين طريقت مي بخشند.
کتابي که به همت سيد محمد علي احمدي ابهري ترجمه و از سوي کتابخانه, موزه و مرکز اسناد مجلس شوراي اسلامي به چاپ رسيده, خود گامي مهم براي آگاهي از زندگي, شخصيت و آثار شيخ آقا بزرگ تهراني است. نا گفته نماند که پيش از اين اثر, کتب و مقالات ديگري دربار? اين عالم بزرگ عالم اسلام تدوين و تحرير يافته است که از آن جمله مي توان به کتاب شيخ آقا بزرگ تهراني, تأليف محمد رضا حکيمي (نشر فجر, 1335), اشاره کرد.
زندگي و آثار شيخ آقا بزرگ تهراني تأليف استاد سيد محمد حسين حسيني جلالي است. اين کتاب در اصل به زبان عربي و با عنوان حياة الشيخ الطهراني, اول بار در مدرس? آزادشيکاگو به چاپ رسيده بود.
در متن ترجمه, پس از «پيشگفتار» و «نگاهي به زندگي و آثار نويسنده», نامه اي که نويسنده در پاسخ مکتوب مترجم دربار? کسب اجاز? چاپ کتاب مرقوم فرموده بوده, با عنوان «يادداشت نويسنده بر ترجم? حاضر», به زبان عربي عيناً آورده شده است. آنگاه, پس از «سخن آغازين نويسنده» و «پيشگفتار نويسنده», متن کتاب در شش بخش تدوين شده است.
بخش اول, «زندگي استاد», با بحثي فراگير و محققانه به معرفي نياکان, نام و لقب, نام خانوادگي, سيره و روش, خاندان, پدر بزرگ, عموي پدر, پدر, مادر, برادر زاده, همسران و فرزندان استاد پرداخته است.
بخش دوم دربار? «فعاليت هاي علمي استاد» و سفرهاي علمي آن بزرگوار است. استاد در مدت عمر پر برکت خود به مناطق گوناگون از جمله مشهد, عراق, سامرا, کاظمين, مازندران و اصفهان سفر کردند و به حج مشرف شدند. ايشان, کيفيت و هدف اين سفرها را در مصاحبه اي به مؤلف کتاب بيان فرمودند.
در همين بخش, از مراحل تحصيلات استاد سخن مي رود و پس از معرفي پانزده تن از استادان ايشان, به برخي از شاگردان استاد که از ايشان اجاز? روايت يافته بودند, اشاره مي شود.
بخش سوم کتاب دربار? «آثار استاد» است. ابتدا معروف ترين اثر استاد, الذريعه إلي تصانيف الشيعه, به تفصيل از زواياي مختلف بررسي شده است؛ از جمله: «نام گذاري کتاب» که به پيشنهاد سيد حسن صدر بوده؛ «انگيز? نگارش»؛ «نقد الذريعه» که گروهي از معاصران, مقالات و يادداشت هايي پيرامون آن نگاشته اند؛ «روش نگارش»؛ «فهرست نگاشته ها» شامل «فهرست نام نويسندگان», «فهرست موضوعي», «فهرست الفبايي», «فهرست تاريخي» و «فهرست عددي»؛ «موضوع الذريعه»؛ «منابع و مصادر الذريعه»؛ «اصطلاحات الذريعه», شامل «نامهاي مرکب», «واژه رجال», «واژه استشراق»؛ «چاپ و انتشار الذريعه»؛ و «مستدرک الذريعه».
اثر ديگر استاد که شهرت آن از الذريعه کمتر نيست, طبقات اعلام الشيعه است که حکم دايرة المعارف را دارد. به فرمود? خود استاد, اين اثر در طي چندين سال فراهم آمده و از سد? چهاردهم هجري قمري آغاز شده و تا سد? چهارم هجري, هر سده در يک مجلد تنظيم شده است. دليل نپرداختن به سه سد? نخست که سد? ائمه و صحابه ـ سلام الله عليهم اجمعين ـ است, موجود بودن شرح حال ايشان در منابع مختلف است.
علاوه بر کتب ياد شده که مشهورترين آثار استاد است, مؤلف 21 اثر ديگر استاد را نيز به اختصار معرفي و بررسي کرده است. به علاوه در پايان اين بخش سروده هاي استاد بررسي شده است. «منظومة العقائد», منظومه اي در شرح عقايد پنج گانه به زبان عربي, از ذوق شعري وي حکايت دارد. مطلع اين منظومه چنين است:
الحمد للرب لا من سواه
لا يستحق المدح إلا الله...
اما گويا استاد فرصت اتمام آن را به دست نياورده اند. علاوه بر اين سروده هاي ديگري نيز به فارسي و عربي از استاد, در اين کتاب آورده شده است.
بخش چهارم کتاب دربار? «کتابخان? استاد» و بحث نخست «کتابخان? عمومي صاحب الذريعه» است. استاد علامه, در سال 1375 ق. کتابخان? خصوصي خود را وقف طالبان علوم ديني نجف اشرف کرد و بخشي از خان? خود را به اين امر اختصاص داد. بحث ديگر, دربار? «دست نگاشته هاي استاد» و نيز «دست نگاشته هاي خانوادگي» آن بزرگوار و «دست نگاشته هاي نفيسي» است که استاد در کتابخان? خود داشت. به نام برخي از اين آثار نفيس اشاره شده و در باب مؤلف و موضوع هر يک به اختصار توضيح داده شده است.
بخش پنجم کتاب دربار? «درگذشت استاد» است. درگذشت استاد روز جمعه سيزدهم ذي الحج? سال 1389 در خان? خود درنجف بود و در همان مکان نيز به خاک سپرده شد.
إنّ المصاب فادح
فليصمت المؤبّن
إن تدفنوا فالعلم
والتقوي جميعاً تدفنوا...
بخش ششم و بخش پاياني کتاب دربار? «سال شمار موضوعي آثار استاد» است. کتاب به دوازده تصوير از استاد علامه و فرزندان و دوستان آن بزرگوار مزين است که با کيفيتي عالي در آخر کتاب چاپ شده است. فهرست اعلام کتاب, امتياز ديگري است که استفاده از اين اثر ارزشمند را آسان مي سازد. اما وجه تمايز ديگري که اين اثر گرانقدر دارد, مصاحبت چندين سال? مؤلف کتاب با استاد است. گويا استاد اين کتاب را مطالعه فرمودند و شخصاً در آن دخل و تصرف کردند.
پي نوشت ها:
. پايان ص 61.
1
از پدر آقا بزرگ تأليفي در دست است در موضوع «تحريم تنباکو» و فتواي «ميرزاي شيرازي» که در کتابخان? موقوف? شيخ آقا بزرگ در نجف اشرف موجود است. (رک: شيخ آقا بزرگ تهراني, ص 3 ـ 4)
حضرت استاد, خود در اين باره مي فرمايند: «کلم? منزوي اسم سجلي حقير است که در مجلس نوشتن سجل براي حقير در سال 1350 ق. عمه زاد? مرحوم والدم, حاج محمد حسن اخوان بنکدار000 حاضر المجلس بود, بالبديهه گفت: «منزوي» بنويسيد. حقير آن را به فال خوش برداشتم و شاکرم که تا به حال منزوي بجميع المعاني مي باشم...» (رک: زندگي و آثار شيخ..., ص 45 ـ 46)
استاد سيد محمد حسين حسيني جلالي (متولد 1363 ق.), در شيکاگو مدرس? آزاد را بنيان نهاد و از طريق آموزش مکاتبه اي در تمامي نقاط جهان و قار? آمريکا, به ويژه در ايالات متحده, فعاليت هاي علمي و آموزشي خود را گسترش داد و در همين مدرسه بسياري از آثار خويش و پايان نامه هاي تحصيلي را به زبان هاي گوناگون منتشر ساخت. از وي بيش از پنجاه جلد کتاب تا به حال موجود است.
The Open School
نشاني پستي و اينترنتي اين مدرسه چنين است:
P. O B O X 53573
Chicago,IL 60653- 0398
پست الکترونيکي:
E-mail: Openschool @ Juno.com
صفحه اينترنتي:
www. The open school of Islam.org
اين قطعه شعر, در مرثي? شيخ آقا بزرگ تهراني است که توسط شاعر کاظميني, سيد موسي هندي کاظمي, فرزند سيد محمد صادق (از صاحبان استاد) سروده شده و بيت آخر آن ماده تاريخ وفات شيخ را بيان مي کند که چنين است:
کان اسمه تاريخه
«آغا بزرگ محسن».
(رک: زندگي و آثار شيخ..., ص 211)
منابع و مآخذ:
زندگي و آثار شيخ آقا بزرگ تهراني, نگاشت? سيد محمد حسين حسيني جلالي, ترجم? سيد محمد علي احمدي ابهري, تهران, نشر کتابخانه, موزه و مرکز اسناد مجلس شوراي اسلامي, چاپ اول, 1382؛ (260 صفحه).
شيخ آقا بزرگ تهراني, نگاشت? محمد رضا حکيمي, تهران, نشر فجر, چاپ اول, 1335.
زندگينامه و خدمات علمي و فرهنگي... استاد احمد منزوي, تدوين اميد قنبري, تهران, انجمن آثار و مفاخر فرهنگي, چاپ اول,