1. عيون الحكم و المواعظ و ذخيرة المتعظ و الواعظ: نوشته كافى الدين ابوالحسن على بن محمد بن حسن بن ابى نزال ليثى واسطى، معروف به ''''ابن شرفيه'''' از علماى قرن ششم قمرى.
اين كتاب، تا زمان حيات مؤلف، حاوى بيش ترين سخنان كوتاه اميرمؤمنان، على "ع" است و در آن 13628 حديث گردآمده است. نويسنده، اين نوشتار را در سى باب و 91 فصل تنظيم نموده است كه 29 باب آن به ترتيب حروف الفبا است و در باب سى ام، سخنان كوتاه حضرت را درباره توحيد و وصايا آورده است. اما نسخه هاى خطى اين كتاب، حتى نسخه اى كه به دست صاحب رياض العلماء رسيده، باب سى ام را نداشته است. [ افندى، عبداللَّه، رياض العلماء، ج 4، ص 253؛ تهرانى، آقا بزرگ، الذريعه، ج 15، ص 379؛ غررالحكم، ترجمه انصارى،ص 7. ]
به نظر مى رسد كه علامه مجلسى، به نسخه كامل آن دسترسى داشته است؛ [ المحقق الطباطبائى فى ذكراه السنويةالاولى، ج 3، ص 1294. ] زيرا در بحارالانوار، خطبه اول نهج البلاغه را به نقل از اين كتاب آورده است؛ در صورتى كه خطبه ها و وصايا در باب سى ام آن بوده است. [ مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، ج 1، ص 34. ]
اين كتاب، اخيراً "1377 ش/ 1419 ق" به همت آقاى حسين حسينى بيرجندى، در 566 صفحه وزيرى به همت انتشارات مؤسسه ''''دارالحديث'''' چاپ شده است.
همچنين محمد تقى خان سپهر كاشانى "لسان الملك" "م 1297 ق" آن را با اضافاتى همراه با ترجمه فارسى بخشى از آن، در جلدهاى پنجم و ششم ناسخ التواريخ نقل كرده كه مكرر به چاپ رسيده است. "تهران، اسلاميه، 1383 ق/ 1342 ش"
اين كتاب را احمد بن محمد بن خلف تلخيص كرده و المحكم المنتخب من عيون الحكم ناميده است كه نسخه اى از آن، در كتابخانه دانشگاه قرويين در فاس مراكش "تحرير سال 1152 ق" موجود است. [ المحقق الطباطبائى فى ذكراه السنويةالاولى، ج 3، ص 1295، به نقل از: فهرست كتابخانه دانشگاه قرويين، ج 2، ص 405. ]
2. الحكم من كلام الامام أميرالمؤمنين على "ع" : اين كتاب، را گروه حديث بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، زير نظر استاد كاظم مدير شانه چى تدوين كرده است و شامل 15978 حديث، از كتاب هاى نهج البلاغه، غررالحكم، عيون الحكم، دستور معالم الحكم، شرح ابن ابى الحديد و بحارالانوار است و در دو جلد به سال 1417 قمرى/ 1376 شمسى، از سوى بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى به چاپ رسيده است.
تأليف محمدصالح بن محمدباقر قزوينى "از اعلام قرن يازدهم قمرى" در اين كتاب، مؤلف برخى از كلمات قصار اميرمؤمنان، على بن ابى طالب "ع" را از كتاب غررالحكم برگزيده، به ترجمه آن ها پرداخته و گاه برخى را شرح كرده است. همچنين گاهى خطبه يا نامه اى از آن حضرت را نيز شرح كرده است؛ البته مؤلف به ترجمه محض سخنان اكتفا نمى كند. از اين رو گاهى در مكان هاى مناسب اشعار و حكاياتى نيز بيان مى كند. اين اثر به اهتمام جلال الدين محدث ارموى، به گونه اى محققانه در 197 صفحه، در سال 1354 شمسى، به وسيله بنگاه ترجمه و نشر كتاب در تهران انتشار يافته است.
تأليف محدث نامى، شيخ عباس محدث قمى "1294 - 1359 ق" . اين كتاب، مكرر به چاپ رسيده است. همچنين انتشارات مؤسسه در راه حق نيز آن را در 120 صفحه جيبى در سال 1370 شمسى، منتشر كرده است.
نوشته على بغدادى. اين كتاب، همچنان كه مؤلف در ديباچه مى گويد، منتخبى از سخنان حكمت آميز اميرمؤمنان "ع" از غررالحكم است. برخلاف نظر برخى فهرست نگاران، [ ر.ك: تهرانى، آقابزرگ، الذريعه، ج 5، ص 273؛ كنتورى نيشابورى، كشف الحجب والاستار، ص 551. ] اين كتاب تكميل كننده غررالحكم نيست. نام ديگر كتاب، منتخب الجواهرالعلية فى الكلمات العلويه است. [ تهرانى، آقابزرگ، الذريعه، ج 5، ص 273. ]
منتخب الجواهرالعليه مى تواند اشاره به اين باشد كه جواهر الكلمات اميرمؤمنان "ع" انتخاب شده است. [ حسينى، سيداحمد، فهرست نسخه هاى خطى مركز احياء ميراث اسلامى، ج 1، ص 193. ] اين اثر بر اساس دو نسخه دست نوشت، به كوشش هادى ربانى تصحيح شده و در شماره هفتم مجموعه ميراث حديث شيعه، از مركز تحقيقات دارالحديث در آستانه نشر است.
نوشته جهانگير خان ناظم الملك ضيايى. اين كتاب، منظومه اى فارسى، شامل بخشى از كلمات قصار حضرت على "ع" است و به سال 1331 قمرى، در اسلامبول چاپ شد.
از حسين بن يوسف الدين هروى. در اين كتاب، چهل حديثِ علوى به نظم فارسى درآمده است و به خط شاه محمود نيشابورى و به اهتمام و تصحيح كاظم مدير شانه چى چاپ شده است. چاپ سوم آن را بنياد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى در سال 1376 شمسى، در 64 صفحه بر عهده گرفت.
از سيد زين العابدين بن ابى القاسم طباطبايى. [ حسينى خطيب، سيد عبدالزهراء، مصادر نهج البلاغه و اسانيده، ج 1، ص 75. ]
مؤلف، كلمات قصار حضرت را كه مناسب با مَثَل بوده، به ترتيب حروف الفبا در 77 صفحه گردآورده است. [ حسينى خطيب، سيد عبدالزهراء، مصادر نهج البلاغه و اسانيده، ج 1، ص 75. ]
به خامه شيخ ابراهيم بن شهاب الدين احمد تبريزى حصفكى، معروف به ابن الملا "مقتول 1003 ق" ، از علماى شهر حلب. [ حسينى خطيب، سيد عبدالزهراء، مصادر نهج البلاغه و اسانيده، ج 1، ص 75. ]
اثرِ كمال الدوله محمد حسن ميرزاى قاجار.
وى 430 حديث از كلمات قصار حضرت را كه جنبه اخلاقى و اجتماعى دارند، به فارسى ترجمه و بر اساس حروف تهجى مرتب كرده است. اين كتاب، در سال 1319 قمرى، در تهران چاپ شد.
اثر احمد على سپهر. وى 570 حديث را كه بيش تر جنبه اخلاقى دارند، انتخاب و به فارسى و فرانسه ترجمه كرده، همراه با مقدمه اى شيوا درباره اميرمؤمنان على "ع" در تهران به چاپ رسانيده است.
نوشته سيد عبداللَّه بلادى بوشهرى "1291 - 1372 ق" اين كتابِ فارسى در سال 1343 قمرى، در شيراز چاپ شده است. [ تهرانى، آقا بزرگ، الذريعه، ج 20، ص 152. ]
نوشته كاظمى خلخالى. اين كتاب به سال 1363 شمسى، در تهران در 168 صفحه وزيرى به چاپ رسيده و نويسنده در چاپ هاى بعدى، شمار احاديث را به دو هزار حديث افزايش داده است.
از سيد ابوالقاسم مرعشى. اين كتاب، ترجمه و تلخيص غررالحكم است كه طبق حروف الفبا ترتيب يافته است و به خط طاهر خوشنويس، در سال 1368 قمرى، در تهران و به همت كتابفروشى حافظ در 369 صفحه "قطع بغلى كوچك" به چاپ رسيده است.
اثر ملاحيدرعلى بن محمدعلى هندى. اين كتاب، در 176 صفحه "بين وزيرى و رحلى" در سال 1294 قمرى، در چاپخانه حيدرى در حيدرآباد دكن، به چاپ رسيده است. [ تهرانى، آقا بزرگ، الذريعه، ج 7، ص 81 - 82. ]
اثر فضل اللَّه كمپانى. اين كتاب، شامل 2400 حديث از غررالحكم است و انتشارات مفيد در تهران آن را در 476 صفحه وزيرى چاپ كرده است.
نوشته مصطفى اسرار. تهران، انتشارات ملايك، 1378ش، قطع رقعى، 104 صفحه.
مصطفى اسرار. تهران، چوگان، 1378 ش، قطع رقعى، 228 صفحه.
اثر ميرجلال الدين محدث اُرمَوى. در اين كتاب، احاديث غررالحكم در 574 باب دسته بندى شده و در 434 صفحه به چاپ رسيده است. سيد هاشم رسولى محلاتى، اين فهرست را تكميل، اعراب گذارى و ترجمه كرده و دفتر نشر فرهنگ اسلامى به سال 1377 شمسى، آن را در دو جلد چاپ كرده است.
نگارنده، احاديث اين فهرست را با غررالحكم ترجمه انصارى مطابقت و اختلاف نسخه هاى آن را ضبط كرده است؛ آن گاه احاديثى را كه در نسخه انصارى موجود است، ولى در شرح آقاجمال نيست و يا بالعكس، مشخص كرده، بر تعداد ابواب آن افزوده است.
اثر ناصرالدين انصارى قمى. مؤلف در اين فهرست - كه بر اساس ترجمه انصارى تنظيم يافته است - متن غررالحكم را با نسخه چاپ دانشگاه سنجيده و نسخه بدل ها را افزوده و كاستى ها و افزايش ها را در هر دو چاپ، نشان داده است. "مخطوط"
تأليف مصطفى و حسين درايتى. اين كتاب در 564 صفحه وزيرى، در 1378 شمسى، در چاپخانه انتشارات دفتر تبليغات اسلامى، براى بار دوم، به چاپ رسيد.
نوشته سيد حسين شيخ الاسلامى تويسركانى. اين كتاب، فهرست موضوعى غررالحكم است و نويسنده آن را به نام گفتار اميرالمؤمنين "ع" به فارسى ترجمه كرده است. اين كتاب، همراه با متن احاديث، در دو جلد وزيرى، در 1650 صفحه در سال 1374 شمسى، توسط انتشارات انصاريان به چاپ رسيده است.
تأليف على رضا برازش. مؤلف، احاديث هر باب را از اين دو كتاب، انتخاب و ترجمه كرده است و در نظر داشته كه هر باب را به طور جداگانه منتشر كند كه از آن، ''''واژه هاى ايثار و شجاعت'''' تاكنون انتشار يافته است.
از ملاعبدالكريم بن محمد يحيى بن محمد رفيع قزوينى، معاصر شاه سلطان حسين صفوى "م 1135 ق" وى غررالحكم را در 99 باب - به عدد اسماى حُسناى الهى - و هر باب را در موضوعى خاص، منظم گردانيده، در ذيل پاره اى از كلمات، آيه يا آياتى از قرآن و چند حديث از ائمه معصومين "ع" را افزوده است. ترجمه احاديث و افزودن قصص و اشعار، از ديگر مزاياى كتاب است. از اين كتاب شريف، پنج مجلد "20 باب" در دست است كه نسخه مجلد اول "ابواب 3 و 2 و 1" در كتابخانه آستان قدس، نسخه جلد دوم "ابواب 5 و 4" در كتابخانه آقاى محسن نعمت اللهى در اصفهان، نسخه جلد سوم و چهارم "ابواب 13 و 12 و 11 و 10 و 9 و 8 و 7 و 6" در كتابخانه مجلس شوراى اسلامى، نسخه جلد پنجم "ابواب 20 و 19 و 18 و 17 و 16 و 15" نيز در كتابخانه مجلس نگهدارى مى شود. نيز نسخه هاى متعددى از آن در قم و تهران و تبريز نگهدارى مى شود و آقاى رسول جعفريان، بخشى از آن را با نام بقا و زوال دولت در كلمات سياسى اميرمؤمنان براى چاپ به انتشارات كتابخانه آيت اللَّه مرعشى نجفى سپرده و در سال 1373 شمسى، به چاپ رسيده است. [ تهرانى، آقا بزرگ، الذريعه، ج 24، ص 218؛ فهرست كتابخانه سپهسالار "مدرسه عالى شهيد مطهرى" ، ج 2، ص 105؛ مقدمه شرح غررالحكم، ص لز - لج. ]
تأليف مصطفى درايتى. اين كتاب، به سال 1372 شمسى، در 1556 صفحه وزيرى، از سوى انتشارات دفتر تبليغات اسلامى به چاپ رسيده است.
نوشته على رضا برازش. اين كتاب را انتشارات اميركبير در سه جلد به سال 1371 شمسى، چاپ كرده است.