تغذیه تکمیلی شیرخواران

تغذيه تكميلى شيرخواران

دكتر آذر آذرى

دكتر حسين برهانى

همان گونه كه در مبحث تغذيه با شير مادر عنوان شد, شير مادر مى تواند كليه نيازهاى غذايى شيرخوار تا سنين 4 تا 6 ماهگى را تامين نمايد, اما بعد از 6 ماهگى شيرخوار به انرژى بيشترى براى رشد و نمو احتياج دارد. هر چند حجم زياد شير مادر به تنهايى قادر است نيازهاى غذايى شيرخوار را تامين نمايد ولى مادر نمى تواند حجم زيادى از شير را توليد نمايد و شيرخوار هم به طور مداوم نمى تواند با اين رژيم تك محصولى بسازد. و ضمنا شيرخوار بايد روش تغذيه با ساير مواد غذايى را بياموزد. همچنين بعضى از عناصر مثل آهن و ويتامينd در شير مادران متغير است و توصيه مى شود كه ويتامينd را بعد از 6 ماهگى به شيرخوار تجويز كرد. علاوه اينكه ميزان برخى مواد معدنى و ويتامينى در شير مادر كم است و گاهى شرايط فرهنگى ـ اقتصادى و اجتماعى يك خانواده و به طور كلى جامعه نيز اقتضا مى كند كه تغذيه تكميلى يك ضرورت است.

با توجه به افزايش روزافزون حضور بانوان در صحنه هاى فعاليتهاى علمى تحقيقاتى ـ اقتصادى بايد جبران عدم تغذيه بچه با شير مادر از طريق غذاهاى مكمل صورت بگيرد تا در اين زمان كه روند رشد سريعتر است انرژى مورد نياز تامين شود. همچنين شيرخوار بايستى آمادگيهاى لازم براى استفاده از ساير مواد غذايى را پيدا كند. بايد تدريجا براى شيرخوار عادت غذايى مناسب ايجاد كنيم و اگر چنانچه در ايجاد اين عادات غذايى سهل انگارى شود زمان براى يادگيرى جويدن و بلعيدن مواد غذايى از دست مى رود و در دوران بعد با مشكلات ناسازگارى غذايى كودك مواجه مى شويم و از آن به عنوان بى اشتهايى شكايت مى كنيم.

بايد به والدين متذكر شد كه شروع زودرس غذاهاى مكمل براى شيرخوار مى تواند مضر باشد. همان طور كه متذكر شديم شير مادر به تنهايى تا سنين بين 4 ـ 6 ماهگى كافى است براى اينكه تا 6 ماهگى كه دوره ((مكيدن)) است قدرت مكيدن شيرخوار قويتر از ساير سنين است. بين 4 تا 8 ماهگى دوره اى است كه سيستم نور و سكولر تكامل بيشترى پيدا مى كند بنابراين بلع غذاهاى جامدى كه نرم شده اند امكان پذير مى شود و بهتر انجام مى گيرد.

در سنين بين 6 تا 12 ماهگى مى توان تدريجا از مواد غذايى مختلف بزرگسالان به ميزان كم استفاده نمود. در 4 ماهگى شيرخوار تقريبا مى تواند گردن بگيرد و سر خود را نگهدارد كه اين كار تا حدود 6 ماهگى تكميل مى شود بنابراين دادن بعضى از مواد غذايى امكان پذير است. البته حكمت الهى به طور غريزى به گونه اى مقرر كرده است كه تا قبل از 4 ماهگى شيرخوار هر گونه ماده اى را كه بر روى قسمت قدامى زبانش گذاشته شود بيرون مى اندازد اين عمل را رفلكس بيرون انداختن مى گويند و اين حكمت مانع از خطر خفگى طفل مى شود. در سنين 4 ماهگى به دليل اينكه شيرخوار قادر به گردن گرفتن است و سر خودش را نگه مى دارد لذا با چرخاندن سر تمايل يا عدم تمايل خود نسبت به غذا را اعلام مى كند. شروع زودرس تغذيه تكميلى براى شيرخواران يعنى قبل از 4 ـ 6 ماهگى مى تواند باعث بروز واكنشهاى آلرژيك در سيستم گوارش شيرخوار شود. همچنين شروع زودرس تغذيه ممكن است باعث شود كه خاصيت لاكتوفرين شير مادر در جذب آهن شير مادر كاهش پيدا نمايد. همچنين شروع زودرس تغذيه تكميلى ممكن است باعث عدم تمايل طفل به مكيدن سينه مادر و اختلال در اشتهاى شيرخوار شود بخصوص اگر شروع تغذيه با شيوه اى نادرست انجام شود مثلا استفاده از شكلاتها و مواد مشابه كه ارزش غذايى زيادى ندارد و منجر به بى اشتهايى طفل مى شوند.

شيوه هاى نادرست در تغذيه شيرخواران:

1ـ شروع زودرس تغذيه تكميلى

2ـ ايجاد آلرژى غذايى

3ـ عدم تداوم در شيردهى مادر

4ـ اختلال در اشتهاى شيرخوار

5ـ استفاده از غذاهاى شيرين و عادت شيرخوار به اين گونه مواد غذايى

6ـ استفاده از طعمها و مواد رنگى غير بهداشتى در تغذيه

7ـ توسل به زور والدين در تغذيه اطفال

همان طور كه اشاره شد يكى از اجزا رژيم غذايى تكميلى براى شيرخوار قند سوكروز است كه تجويز زودرس و بيش از حد آن طفل را به غذاهاى شيرين عادت مى دهد. سوكروز علت اصلى كرم خوردگى دندان است. بعضى از مواد غذايى كه حاوى مقادير زياد نيترات هستند سبزيجات مثل اسفناج و هويج داراى مقادير زياد نيترات هستند و ممكن است مصرف آنها براى شيرخواران كمتر از 4 ماه مضر باشد بنابراين توصيه مى شود از مصرف اين قبيل مواد غذايى قبل از 4 ماهگى جدا پرهيز شود.

مصرف بعضى از مواد غذايى ممكن است سبب آلرژى در شيرخواران شود بنابراين كليه مواد غذايى كه حاوى گلوتن هستند به دليل خاصيت آلرژنيك گلوتن ((نوعى پروتئين)), قبل از 6 ماهگى به طور جدى مخاطراتى براى شيرخوار دارد و نبايد مصرف شود. همچنين آلرژى نسبت به پروتئين شير گاو ـ پرتقال ـ گوجه فرنگى ـ بادنجان ـ ماهى ـ تخم مرغ نيز وجود دارد كه قبل از 6 ماهگى بايستى از مصرف آنها اجتناب نمود.

چگونگى شروع تغذيه تكميلى شيرخوار بعد از 6 ماهگى:

ـ بديهى است بايد غذايى را شروع كرد كه قدرت آلرژىزايى كمترى داشته باشد تا سيستم گوارشى شيرخوار بتواند خودش را با مواد غذايى مصرف شده تطابق دهد. بهتر است اولين غذاى تكميلى شيرخوار 6 ماه به بالا, لعاب برنج باشد كه قدرت آلرژيك آن كمتر و داراى مقادير مناسب آهن هم مى باشد و مى توان روزى يك قاشق مرباخورى از لعاب برنج را براى شيرخوار شروع نمود و تدريجا به ميزان آن افزود اين كار را مى توان تا يك هفته ادامه داد و پس از آن سيستم گوارشى شيرخوار آمادگى بيشترى پيدا مى كند. بعد از يك هفته مى توان از فرنى, حريره بادام و شيربرنج به جاى لعاب برنج استفاده نمود كه ابتدا از يك قاشق مرباخورى در روز شروع و به تدريج به 10 قاشق مرباخورى مى رسانيم البته ادامه آن به ميل و نياز شيرخوار بستگى دارد.

سبزيجات و ميوه جات:

سبريجات و ميوه جات داراى ارزش غذايى مشابهى هستند. سبزيجات سرشار از مواد معدنى مثل آهن و ويتامينهاىa ,c ,b مى باشند. سبزيجات گذشته از اينكه حاوى ويتامينهاى مختلف هستند به عنوان همراه غذا براى خوش مزه شدن غذا نيز استفاده مى شود. سبزيجات مثل اسفناج, گوجه فرنگى, هويج, كدو دشتى و فلفل نيز اگر به غذاى بچه ها اضافه شوند در ايجاد و تحريك اشتهاى آنها بسيار موثرند. يك نوع غذا به نام پوره را با استفاده از سبزيجات تهيه مى كنند. طرز تهيه به اين شكل است كه مقدارى اسفناج پاكيزه را به همراه چند عدد هويج و سيب زمينى آب پز كرده و بنا به ميل و رغبت شيرخوار تهيه شود. بيشتر خانمها ترجيح مى دهند سبزيجات را به سوپ گوشت اضافه كنند. مصرف سبزيجات در پيشگيرى از يبوست نيز موثر است.

ميوه جات را نيز به صورت پوره, آب ميوه و يا خام مصرف مى نمايند. ميوه جات داراى طعم شيرين و مقدارى پتاسيم است. قند ميوه جات بسيار آسان هضم مى شوند. حبوبات نيز داراى ارزش غذايى مهمى هستند برخى از حبوبات مثل عدس ـ لوبيا و نخود داراى ويتامين ـ ريبوفلاوين ـ نياسين ـ اسيدفوليك ـ كلسيم و ويتامينa ,c هستند. اينها را نيز بايد به تدريج شروع كرد يعنى از يك قاشق مرباخورى در روز اول شروع تا 10 قاشق مرباخورى در روز ادامه دهيم.

مواد پروتئينى و گوشتى:

مصرف مواد پروتئينى و گوشتى براى شيرخواران بعد از 6 ماهگى اهميت خاصى دارد. ويتامينb12 فقط در فراورده هاى گوشتى يافت مى شود. گوشت و فراورده هاى گوشتى اگر چه گران و كمياب هستند اما مورد نياز شيرخوار بوده و هضم و جذب آنها بسيار راحت است. تهيه غذايى گوشتى مثل ساير عادات غذايى به فرهنگ اقتصادى و غذايى و بومى مردم بستگى دارد. گاهى خونابه گوشتى كه كاملا پخته شده است را به شيرخوار مى دهند و عده اى آن را به صورت سوپ تهيه و مصرف مى كنند. تمام انواع گوشتها سرشار از پروتئين هستند. نان و بيسكويت را بايد بعد از 7 ماهگى به شيرخوار دادد. تخم مرغ نيز از منابع مهم پروتئين و ويتامينa ,d , و ويتامين ريبوفلاوين است. زنان باردار و شيرده و شيرخواران را بايد تشويق كرد كه تخم مرغ بخورند. در شروع, بايد تخم مرغ كاملا آب پز شود و بعد از سفت شدن, مقدار كمى از زرده در آن را همراه شير يا چاى به شيرخوار بدهيم. اين كار را بهتر است در 7 ماهگى شروع كنيم. تدريجا مى توان مقدار بيشترى از زرده تخم مرغ آب پز را به شيرخوار داد تا اينكه يك زرده كامل را به او بدهيم پس از آن مى توان يك روز در ميان يك زرده تخم مرغ به شيرخوار بدهيم. سفيده تخم مرغ را بهتر است بعد از يك سالگى شروع كنيم.

شير گاو و شير پاستوريزه: به دليل اينكه شير گاو حاوى پروتئين آلرژنيك است بهتر است كه آن را بعد از يك سالگى براى شيرخوار شروع كنيم.

آب: با وجود اينكه آب به ميزان كافى در شير مادر وجود دارد ولى گاهى به دلايل مختلف مثل گرما, بيمارى و مصرف غذاهاى جامد, لازم است مقدارى آب به شيرخوار بدهيم. شيرخوارى كه تشنه است به شدت گريه مى كند و آرام نمى گيرد. تنها نوشيدن كمى آب او را آرام مى كند.

ادامه دارد.