همان طور كه در مقدمه جلد اول ذكر شده است ، مجموعه " فلسفه تاريخ " درسهاي استاد شهيد آيه الله مطهري تحت همين عنوان در سالهاي 1355 تا 1357 براي برخي از شاگردانشان بوده است كه در منزل استاد ايراد مي شده است . در جلد اول ، بخشي از كتاب لذات فلسفه ويل دورانت و كتاب تاريخ چيست ؟ اثر " اي ، اچ ، كار " مورد بحث قرار گرفت . در اين جلد بخشي از كتاب ماركس و ماركسيسم اثر آندره پي يتر تجزيه و تحليل شده است .
همچون جلد اول گاهي يكي از شاگردان كنفرانس داده است كه عين يا خلاصه آن به طور مشخص آورده شده است . اين كتاب شامل سه بخش است . در بخش اول ريشه هاي فكري فلسفه ماركس بررسي شده و تاثيرپذيري ماركس از هگل و فويرباخ مورد بحث قرار گرفته است . در بخش دوم نظريه معروف ماركس به نام " ماديگرايي تاريخي " تحليل شده و درباره تناقض ميان اين نظريه و منطق ديالكتيك و نيز درباره تعديل ماركس و انگلس در نظريه جبر اقتصادي سخن رفته است . بخش سوم درباره پركسيس يا فلسفه عمل است . در اين بخش درباره رابطه ميان انسان و كار ، پراگماتيزم ، تعارض ميان فلسفه عمل و جبر تاريخ و مسائل ديگري بحث شده است . گرچه به دليل سقوط اتحاد جماهير شوروي ماركسيسم حضوري در جهان امروز ندارد ، ولي بحث درباره اين مكتب هميشه مفيد و راهگشاست . در اين كتاب به مطالب و نظريات بديعي از استاد شهيد برمي خوريم كه درخور تامل و بهره گيري است . از خداي متعال توفيق انتشار مجلدات بعدي اين مجموعه را مسالت مي كنيم . اول مهرماه 1377 برابر با دوم جمادي ثان 1419
همكار خيلي صميمي ماركس كه به او ماركس دوم هم مي گفتند انگلس است كه او هم در سال 1820 يعني دو سال بعد از ماركس در شهر " بارمن " متولد مي شود : انگلس خدمات زيادي نسبت به ماركس داشته ، چه از جهت مادي و چه از جنبه هاي فكري . از جهت مادي ، همان دوره فلاكت ماركس به وسيله تامينهاي مادي انگلس اداره مي شد و اگر او نبود وي اصلا قادر به ادامه حيات نبود .
خودش از يك خانواده ثروتمند از اهالي " بارمن " بود و يك كارگاه نساجي و خلاصه ثروت قابل ملاحظه اي داشتند ، و بعد اشاره مي كند كه محيط خانوادگي انگلس او را خيلي زود به يك جوان سركش مبدل كرد ( 1 ) . يك مساله در اينجا همين است كه هم خود ماركس هم انگلس ، اينها هيچكدام وابسته به آن طبقه اي كه مدافع آن طبقه از آب درآمدند نبودند ، يعني اينها جزو طبقه اي كه مدافع آن طبقه بودند نبودند يعني از طبقه كارگر نبودند . خودش از طبقه بورژوا بوده ، انگلس هم كه اصلا از طبقه سرمايه دار بوده ، پدرش كارخانه دار بوده و [ مولف ] علت عصيان انگلس را فقط يك امر رواني توجيه مي كند ، مي گويد به علت
1. خلاصه اي از صفحات 8 و 9 كتاب ماركس و ماركسيسم .