تفسير برهان 22 روايت در اين باره آمده از جمله از حافظ ابو نعيم، و ثعلبى و ابن مغازلى و ابن مردويه و غيره نقل كرده است.

نا گفته نماند: اگر با نظر غير مشوب، بآيه نظر افكنيم خواهيم ديد: شاهدى كه قرآن را تصديق كند و از خود آنحضرت باشد، اراده شده است، بعيد است بگوئيم اين شاهد خود آنحضرت و يا زبان مبارك او و يا جبرئيل است. اينها با آيه و ذهن صاف نميسازد بلكه بايد اين شاهد شخصى باشد از خود آنحضرت و آن قهرا با على عليه السّلام تطبيق ميكند و او از آنحضرت بود و قرآن را تصديق مينمود.

اين قضاوت منصفانه است، ابن كثير در تفسير خود گويد: شاهد جبرئيل يا خود آنحضرت است و گفته شده كه شاهد على است و آن ضعيف است و قائلى ندارد و اوّل و دوّم حق است.

اين قضاوت مبغضانه است زيرا شاهد بودن جبرئيل و يا آنحضرت با وَ يَتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ جور در نميايد.

يَتْلُونَه‏

3- الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ ...

بقره: 121، مراد از يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ تدبّر در معانى كتاب است و آن حقّ تلاوت است و ضمير «به» بقرآن يا حضرت رسول صلّى الله عليه وآله وسلّم بر ميگردد يعنى: آنانكه (يهود، نصارى) بآنها كتاب داده‏ايم و آنرا تلاوت ميكنند و بمعانيش توجّه دارند، چنين كسانى بقرآن ايمان مياورند.

تاليات‏

4- وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا. فَالزَّاجِراتِ زَجْراً. فَالتَّالِياتِ ذِكْراً إِنَّ- إِلهَكُمْ لَواحِدٌ صافات: 1- 4، صافات و زاجرات و تاليات هر چه باشند، دليل وحدانيّت خالق‏اند، زيرا لازم است ميان قسم و مقسم به تناسبى باشد معنى آيه اين است: قسم بصف كشنده‏ها پس قسم به آنهائيكه طرد ميكنند، طردى بخصوص، پس قسم بآنهائيكه براى حفظ يكديگر در پى هم‏اند، واقع اين است كه خداى شما يكى است.

در كتاب آغاز و انجام جهان ص 100،