و فرمانروايي آسمان ها و زمين ، مخصوص خداست . و بازگشت (همه ) به سوي اوست .
ظاهر آيه همانطور است كه ترجمه شد، امّا ممكن است فاعل (علم ) خدا باشد، نه موجودات كه در اين صورت معناي آيه چنين مي شود: خداوند از نيايش و تسبيح همه ي موجودات آگاه است .
قرآن ، بارها مسأله ي تسبيح موجودات و سجده و نماز آنها را با صراحت بيان كرده و گاهي فرموده است : شما تسبيح آنها را نمي فهميد. (194) از اين آيات به دست مي آيد كه علم و شعور، مخصوص انسان ها نيست . گرچه بعضي تسبيح موجودات هستي را تسبيح تكويني و زبان حال آفرينش دانسته اند، ولي ظاهر آيات بر خلاف اين مطلب است .
خداوند، در اين آيه چند مرتبه به صورت غير مستقيم ، به انسان هشدار داده است :.
الف : موجودات آسمان و زمين و پرندگان در حال تسبيح هستند. چرا انسان غافل است
.!? ب : تسبيح موجودات ، آگاهانه است . چرا انسان حضور قلب ندارد
.!? ج : پرندگان ، هنگام پرواز در هوا در حال تسبيح و نمازند، امّا برخي انسان ها هنگام پرواز در آسمان ، مظلومان را بمباران مي كنند و يا در حال غفلت و مستي به سر مي برند
.! در روايات مي خوانيم : امام صادق (ع) هنگامي كه صداي گنجشكي را شنيد فرمود: اين پرنده مشغول دعا و تسبيح است .. (195)
1- تنها به خود نينديشيد، به اطراف خود هم بنگريد و در هستي نيز مطالعه و انديشه كنيد. (ألم تر)
2- كسي كه مي خواهد ديگران را ارشاد كند، خود بايد از ديد عميقي برخوردار باشد. پيامبر اكرم (ص )، تسبيح موجودات را مي ديد. (ألم تر)
3- در ميان موجودات هستي ، پرندگان ، آن هم در حال پرواز، توجّه خاصّي به خدا دارند. (و الطّير صافّات )
4- همه ي موجودات هستي ، شعور دارند ونماز و تسبيح موجودات ، آگاهانه است . (كل ّ قد علم صلاته )
5- نماز، در صورتي ارزش دارد كه نمازگزار بداند چه مي گويد و چه مي كند. (كل ّ قد علم صلاته )
6- نماز و تسبيح هر موجودي به صورت خاصّي است . (صلاته و تسبيحه )
7- خداوند، بر جزئيات كار تمام هستي آگاه است . (عليم بما يفعلون )
8- نظام هستي ، هم فرمانروا دارد; (وللّه ملك ...) و هم هدفدار است . (و الي اللّه المصير)
194-اسراء، 44
195-تفسير كبير