موجبه كلي فرمود كه هركس به هر اندازه براي آخرت تلاش كند، نتيجه مي‌گيرد: (ومَن اَرادَ الاءاخِرَةَ وسَعي لَها سَعيَها وهُوَ مُؤمِنٌ فَاُولئِكَ كانَ سَعيُهُم مَشكورا).[1] بر پايه محتواي اين آيه، اولاً براي رسيدن به پاداش اخروي افزون برحسن فعلي بايد حسن فاعلي نيز داشت؛ يعني هم بايد تلاش صحيح كرد و هم بايد مؤمن بود: (وسَعي لَها سَعيَها وهُوَ مُؤمِن). ثانياً هركس به اندازه تلاش خود بهره اخروي مي‌برد، پس تلاش بيشتر با بهره بيشتر همراه است. البته همه بهره‌ها به كار و تلاش وابسته نيست، چون تفضّل الهي بحث جدايي دارد.

خداي سبحان بعد از اين گروه‏بندي بيان فرمود كه وسيله دستيابي به مقصدِ خاص را براي هر دو گروه آماده مي‌سازد: (كُلًّا نُمِدُّ هؤُلاءِ وهؤُلاءِ مِن عَطاءِ رَبِّكَ وما كانَ عَطاءُ رَبِّكَ مَحظورا).[2]

تذكّر: فرق خلاق و نصيب: (... ما لَهُ فِي الاءاخِرَةِ مِن خَلق)[3]، (اُولئِكَ لَهُم نَصيبٌ مِمّا كَسَبوا)[4] در اين است كه خلاق فضيلتي است كه بر اثر خُلق نيك به دست مي‌آيد[5]؛ امّا نصيب اعم از فضيلت و رذيلت است.[6]

مراد از «حسنه»

«حسنه» در اين آيه به طور مطلق آمده است، پس به معناي هرگونه خير

[1] ـ سوره اسراء، آيه 19.

[2] ـ سوره اسراء، آيه 20.

[3] ـ سوره بقره، آيه 102.

[4] ـ سوره بقره، آيه 202.

[5] ـ مفردات، ص297، «خ ل ق».

[6] ـ مجمع البيان، ج1 ـ 2، ص530؛ ر.ك: بيان السعاده، ج1، ص184.