امير المؤمنين عليه السلام در جمله فوق به اين حقيقت اشاره مى فرمايد كه اسلام شايسته ترين و فراگيرترين مكتب سازنده و عامل رشد انسانها در همه ابعاد و در همه زمانها و مكانها است . اينست محتواى هدايت و ارشاد پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و اما طرقى كه محتواى مزبور را اثبات و واقعيت آنرا روشن مى كند عبارت است از :
1 عقل سليم با هماهنگى وجدان كه كارگردانان فطرت خالصند و آن دو هماهنگ با يكديگر آن محتوا را درك نموده و به آن حكم مينمايند .
2 قرآن ، كتاب اللّه اعظم كه لاَ يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لاَ مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ 1 ( باطل به آن قرآن راه ندارد نه از پيش رويش و نه از پشتش [ اين قرآن ] فرستاده شده ايست از خداوند حكيم و حميد . ) 3 سنت پيامبر اعظم صلى اللّه عليه و آله و سلم كه فرمود :
ما من شى ء يقرّبكم إلى الجنّة و يبّعدكم عن النّار إلاّ فقد أمرتكم به و ما من شى ء يبعّدكم عن الجنّة و يقرّبكم إلى النّار إلا فقد نهيتكم عنه ( هيچ چيزى نيست كه شما را به بهشت نزديك و از آتش دور كند مگر اينكه شما را به آن امر كردم و هيچ چيزى نيست كه شما را از بهشت دور و به دوزخ نزديك كند مگر اينكه شما را از آن نهى نمودم . ) و بديهى است كه بهشت شايسته كسانى است كه در اين دنيا براى خود حيات معقول تحصيل نمودند و با تأدب به آداب اللّه و تخلق به اخلاق اللّه در مسير كمال قرار گرفته
( 1 ) . فصلت آيه 42 . [ 145 ]
و رهسپار بهشت كه بارگاه الهى است ، گشتند و دوزخ سزاوار كسانى است كه در اين دنيا خود را از حيات معقول محروم ساختند و با غوطه ور شدن در شهوات و هوى و هوسها و خودپرستى ها لغزشگاههاى سقوط را پيش گرفته و خود را از بارگاه خداوندى مهجور ساختند . و اما بيان و اظهار آن محتويات ( شايسته ترين و فراگيرترين مكتب سازنده و عامل رشد انسانها . . . ) به قدرى شيوا و گيرنده و قرين اخلاص بود كه خود ميتوانست عظمت و برحق بودن محتواى هدايت و ارشاد پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله را اثبات نمايد . آن حقائقى كه به عنوان عقائد و معارف و احكام اسلامى از دهان مبارك پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله بر مى آمد ، بدانجهت كه از پاكترين قلب كه كمترين آلودگى راهى به آن نداشت ، موج ميزد ، خود با روشنترين وجه دلالت بر حقيقت بودن آنها مينمود . در بيان آن حضرت نه خشونتى ديده ميشد و نه كلماتى ركيك و زشت و مستهجن ، نه اختصارى كه اخلال به مقصود آن حضرت برساند در بيانش وجود داشت و نه آن طول دادن بيمعنى كه براى شنونده ملالت انگيز باشد .
در بيان آن حضرت كوچكترين ابهامى كه شنونده را به دردسر بيندازد و او را گيج كند ديده نشده است . با اينحال ، سخنان حضرت رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلم بهيچ وجه با قرآن مجيد قابل مقايسه نميباشد .
23، 26 و تعلّموا القرآن فإنّه أحسن الحدي ، و تفقّهوا فيه فإنّه ربيع القلوب ، و استشفوا بنوره فإنّه شفاء الصّدور و أحسنوا تلاوته فإنّه أنفع القصص . ( و قرآن را بياموزيد ، زيرا بهترين گفتار است ، در آن قرآن تدبر و تفقه نماييد ، زيرا بهار دلها است ، و از نور قرآن شفا بطلبيد كه قرآن شفاى سينه ها است . ) [ 146 ]