نيره حسيني نامور كه از معدود هنرمندان پرتلاش هنر نگارگري اسلامي است و عمده فعاليتهاي خود را بر هنر تذهيب متمركز ساخته، با تلاش بيوقفهاش در اين زمينه توانسته موفقيت و جايگاه خوبي بين هنرمندان اين رشته پيدا كند.
وي كه متولد سال 1342 شهرستان ساري است، از كودكي به دليل رواج نگارگري در بين خانوادهاش به هنر نقاشي گرايش پيدا كرده و پس از هنرآموزي در اين رشته، از سال 1367 تاكنون به فعاليت در اين رشته اشتغال داشته است.
وي كه نمونههايي از آثارش را در صفحات رنگين اين شماره ملاحظه ميفرماييد: در گفت و گويي با خبرنگار گلستان به پرسشهاي وي پاسخ گفته كه در ادامه ميخوانيد:
چه عاملي باعث شد كه شما به فعاليت هنري در زمينه تذهيب بپردازيد؟ علاقه وافر اينجانب به قرآن و خطوط قرآني بويژه خطوط كوفي و ثلث از يك طرف و از طرفي ديگر نقوش بسيار اصيل و زيبا كه مربوط به دوران تيموري و صفويه بود باعث شد در يكي از آتليههاي هنري و خوشنويسي بطور رسمي مشغول فعاليت شوم و با سابقهاي كه از هنر گرافيك داشتم و تشويق دوستان و اساتيد محترم خوشنويسي، شروع به يادگيري تذهيب نزد استاد بزرگوارم محمدباقر آقاميري كردم و از راهنمائيهاي ايشان بهره بردم سپس نزد استاد بهرام سالكي به تكميل يافتههايم پرداختم.
قبل از جواب به اين سؤال بهتر است راجع به تذهيب و تاريخچه آن توضيحات مختصري بدهم: تذهيب در لغتنامهها به معناي زرگرفتن و طلااندازي است و از اين هنر بديع و زيبا براي آرايش و زيباتركردن كتب مذهبي و تاريخي، ديوان شعر و قطعات خطي استفاده ميشود.
اين هنر بعد از نفوذ اسلام به ايران در اختيار حكومتهاي اسلامي قرار گرفت و نام هنر اسلامي را از آن خود كرد. اوج هنر تذهيب را ميتوان در كتابآرائيهاي دوران تيموري و صفويه جستجو كرد. تذهيب مانند نقاشي داراي مكتبهاي خاصي است كه از بين آنها مكتب سلجوقي، تيموري، صفوي و قاجاريه شهرت بيشتري دارد. در كل از اين هنر ميتوان هم بطور مستقل و هم با مينياتور و گل و مرغ و خطوط خوشنويسي استفاده كرد. همچنين اين هنر را ميتوان به طور مستقل در كاشيكاري، قلمزني، منبت و خاتم... مشاهده كرد.
ويژگي تذهيب، تفاوت آن با هنرهاي نگارگري ديگر است بدليل اينكه تذهيب از يك سري اشكال منظم و با قاعده خاصي تبعيت ميكند و اين نظم و تقارن باعث شده از اين هنر بديع و زيبا براي تزيين كتابهاي شعر و بخصوص كتابهاي مذهبي و قرآن كريم استفاده شود نظم تذهيب به همراه كلام وحي، آرامش خاصي به خواننده ميدهد.
چرا در تذهيب از رنگهاي خاصي استفاده ميشود؟ رنگهاي مورد استفاده در قديم لاجورد - سفيد آب - زرنيخ سياه - زنگار مس - قرمز دانه و... بود، كه همة آن رنگها از طبيعت استخراج ميشد و به دليل طبيعي بودنشان، انسان را از لحاظ روحي آرامش ميدهد. چون خود انسان وابسته به خالق و خالق خلق كننده طبيعت و جهان هستي است، امروزه نيز سعي بر آن است تا از همان شيوه پيروي شود تا رنگها اصالت خود را حفظ كند و چشمنوازي آن اثر، بيننده را جذب سازد. البته در حال حاضر براي سهولت كار، رنگهاي آماده در بازار يافت ميشود كه ميتوان با تركيب آنها باهم، به رنگهاي طبيعي نزديكتر شد.
تذهيب آيات قرآني چه تأثيري بر گرايش بيشتر مردم به قرآن دارد؟ تذهيبي كه در كنار قرآن قرار ميگيرد بايد از هر لحاظ درخور اين كلمات مقدس بوده و از هيچ سو از آن كم گذاشته نشود و به دليل باارزش بودن اين كتاب الهي بايد تمام سعي صرف آن شود كه كار با تمام زيبائي در حواشي قرآن كريم جاي گيرد و اين نقش زيبا بيننده را بيشتر ترغيب در خواندن و آشنا كردن مردم با كلمات وحي كند.
وضعيت هنرهاي اسلامي خصوصاً تذهيب را در سالهاي اخير چگونه ارزيابي ميكنيد؟ در سالهاي قبل از انقلاب توجه زيادي به هنرهاي اسلامي بخصوص تذهيب نميشد. ولي به شكر خدا بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، مردم بخصوص قشر جوان چند سالي فكر و هدفشان معطوف به زمينههاي خوشنويسي و نگارگري شد و اين نيز دوران كوتاهي داشت و اندك اندك هيجان اين افراد در زمينه يادگيري و فعاليت اين هنر كمرنگتر شد، و جوانان ما به سبكهاي ديگر هنري روي آوردند. البته اين كمرنگ شدن نشانگر مشكل بودن اين هنر نسبت به نقاشي، گرافيك و طراحي است، شخصي كه بخواهد تذهيب را دنبال كند، در درجه اول بايد صبر و حوصله زيادي داشته باشد تا بتواند با ممارست و رياضت به هدف خود كه خلق اثري بديع و ابتكاري است دست پيدا كند.
نگارگري، در كل هنري است بسيار دشوار و طاقت فرسا ولي بسيار لطيف روح و چشمنواز و كلاً آرامش دهنده ولي در حال حاضر تعداد كساني كه در اين هنر مشغول به فعاليت هستند بسيار معدود است.
براي تذهيبكاران دانستن چه اطلاعاتي ضروري است؟ تذهيبكاران به نسبت نوع كار قطعه يا كتاب، بايد فعاليت كاري خود را آغاز كنند و از همان ابتدا اگر براي قرآن حواشي ميسازند بايد در خدمت قرآن و اگر در زمينه قطعات شعري فعاليت ميكنند بايد آشنا به روح اثر باشند. تذهيب كار بايد قطعه شناس بوده و بداند در كجاي قطعه بايد از ترنج، تاج، شمسه، كتيبه و... استفاده كند.
آيا هنرمندان تذهيبكار معاصر توانستهاند در جهت اعتلاي فرهنگ قرآني، اين هنر را متحول كنند؟ با اينكه تعداد تذهيب كاران محدود است، ولي همين تعداد كم با تسلط كافي و مهارت و خلاقيت توانستهاند با متحول ساختن و نوآوريهاي چشمگير، در تبليغ فرهنگ قرآني كارهاي بسيار نفيس و بينظيري ارائه دهند كه در قرآنهاي معاصر چاپ شده و امروزه آنها را ملاحظه ميكنيد.
با توجه به اينكه رابطه تنگاتنگي بين هنر تذهيب و قرآن وجود دارد تذهيب كاران چگونه از اين منبع عظيم الهي بهره ميبرند؟ تذهيب كار براي خلق يك اثر، وقت زيادي صرف ميكند و اگر خلق اثر بر روي كتاب الهي باشد توقف آن نيز بر روي كلمات خداوند بسيار است در نتيجه بر روي اين كلمات عميق شده و به همين منظور نيز تأثيرات مثبت اين كتاب الهي بر روي تذهيب كار بيشتر از ديگران است.
هنرمندان تذهيبكار با چه مشكلاتي مواجه هستند؟ مشكلات كليه هنرمندان هنرهاي تجسمي و نگارگري، مشكل گراني وسائل كار مورد نياز است. اگر وسائل مورد احتياج يك هنرمند با نرخ متعادل تأمين شود، به طوري كه هر هنرجوئي قدرت خريد آنها را داشته باشد قسمتي از مشكلات حل ميشود و از طرفي، اگر نمايشگاههاي متعددي از آثار هنرجويان و هنرمندان و اساتيد در داخل و خارج كشور دائر شود، تبليغ خوبي براي جذب استعدادهاي نهفته وجود دارد و گره اين كار فقط توسط مسئولين دولتي گشوده خواهد شد.
تذهيب ايراني و فرنگي چه تفاوتهائي با هم دارند؟ تذهيب اروپائي از ساقههاي درختي مانند برگهاي رنگين و برگمو و در كنار آنها گاهي پرندگان و حيوانات و صورتهاي انساني و منظرههاي طبيعي تشكيل شده همان طور كه در داستانهاي انجيل ميتوان نمونه آنها را مشاهده كرد كه در نوع خود زيباست. ولي بطور كلي با تذهيب ايراني متفاوت است ولي اين نكته را بايد توجه داشت كه اروپائيان اين نوع تزئينات حاشيه و كتابآرائي را از نقاشيهاي ايراني در دوره صفويه گرفتهاند. همانگونه كه معماريهاي آنان نيز تحت تأثير معماري اسلامي قرار گرفت.