تعيين تاريخ وفات پيامبر(ص) يك بحث علمى - تاريخى محض نيست، بلكه داراى ثمراتى است. اين مقاله، بدون تكيه بر يك وايتخاص و با بررسى شش واقعه كه در تعيين وفات پيامبر(ص) نقش دارند و با كنار هم قرار دادن آن وقايع، اقوال معروف شيعه و سنى را مورد بررسى قرار داده است و با رسم جداول، به طور دقيق اثبات نموده است كه قول معروف و مشهور شيعه مبنى بر قرار دادن تاريخ وفات پيامبر(ص) در 28 صفر و قول معروف و مشهور اهل سنت كه آن را 12 ربيعالاول دانستهاند، هر دو، باطل بوده و تاريخ وفات پيامبر(ص)، همانگونه كه در روايت ابومخنف ذكر گرديده است، دوم ربيعالاول است.
واژههاىكليدى: وفات پيامبر(ص)، غديرخم، اهل سنت، شيعه، ربيعالاول.
بحث از تاريخ وفات پيامبر(ص)، تنها يك بحث علمى - تاريخى محض نيست، بلكه داراى ثمرات مختلفى است; از جمله اينكه جميع ملل دنيا، ايام تولد يا وفات بزرگان دين خود را ارج مىنهند، و مسلمانان نيز، همه ساله در ايام تولد پيامبر(ص) به شادى، و به خصوص شيعيان در ايام وفات آن حضرت به سوگوارى مىپردازند; پس دانستن تاريخ وفات پيامبر(ص) مىتواند از اين جهت مهم باشد، زيرا از جهات معنوى، پيروان پيامبر(ص) و اهل بيت(ع)، خود را در غم و شادى آنان شريك مىدانند، پس دانستن چنين ايامى، از جهت پيوند قلبى مؤثر است.
از جهت ديگر، مشخص شدن تاريخ وفات پيامبر(ص)، داراى ثمرات فقهى نيز مىباشد، زيرا چنانكه به زودى بحثخواهد شد، اين واقعه، با وقايع ديگر در حج، پيوند نزديك دارد، مثلا اگر ثابتشود كه عرفه حجهالوداع، در روز جمعه بوده، و چون پيامبر(ص) در عرفه نماز ظهر اقامه كردند، معلوم مىشود كه نماز جمعه، در موسم حج واجب نيست و اختصاص به زمان عادى دارد. همچنين اگر ثابتشود كه واقعه غديرخم در روز جمعه بوده و از آنجا كه در آن روز نماز ظهر خوانده شد، پس معلوم مىشودكه نماز جمعه، در سفر واجب نيست و اختصاص به حضر دارد.
گذشته از اين موارد، مشخص شدن تاريخ دقيق وقايع مىتواند نقش بسيار مهمى در صحت و سقم بسيارى از نقلهاى تاريخى داشته باشد. به عنوان مثال، اگر ادعا شود شخصى، كارى را در روز خاصى انجام داده است; حال اگر ثابتشود كه آن شخص چند روز قبل از آن، درگذشته است، بطلان اين ادعا نيز ثابت مىشود و به طبع آن، فروعاتى نيز كه بر آن ادعا مترتب بود، باطل مىگردد. بنابراين بحث از تاريخ وفات پيامبر(ص) داراى فوايد بسيارى است و فروعات متعددى نيز بر آن استوار است. اكنون پس از اين مقدمه كوتاه، به بحث تاريخ وفات پيامبر اسلام(ص) مىپردازيم.
درباره تاريخ وفات پيامبر(ص)، اقوال متعددى وجود دارد، ولى ما در اين بخش، تنها به اقوال معروف و مشهور اشاره مىكنيم. معروفترين اين اقوال عبارتند از: بيست و هشتم صفر، اول ربيعالاول، دوم ربيعالاول و دوازدهم ربيعالاول.
در ابتدا روايت ابومخنف را در اينباره ذكر مىكنيم:
«قبض رسولالله(ص) نصف النهار يوم الاثنين لليلتين مضتا من شهر ربيعالاول، و بويع ابوبكر يوم الاثنين فى اليوم الذى قبض فيه النبى(ص). [1]
«وفات رسولالله(ص) در وسط روز دوشنبه، كه دو شب از ماه ربيعالاول گذشته بود، واقع گشت و در همان روز دوشنبه كه پيامبر(ص) وفات يافت، با ابوبكر بيعتشد».
دراينجا، ما قصد داريم بدون در نظر گرفتن روايت ابومخنف، راهى براى به دست آوردن تاريخ دقيق و صحيح وفات پيامبر(ص) ارائه دهيم.
به دست آوردن تاريخ دقيق وفات پيامبر(ص) گاهى از طريق رواياتى است كه با صراحت، تاريخ وفات پيامبر(ص) را ذكر مىكنند، مانند روايتى كه از ابومخنف نقل شده است. ولى وجود رواياتى اينچنين، كه صريح و معتبر باشد، به اندازهاى نيست كه براى همه اطمينانآور باشد، وگرنه اينهمه اختلاف در تاريخ وفات پيامبر(ص) مشاهده نمىشد. در نتيجه، براى حصول اطمينان بيشتر بايد از روش در كنار هم قراردادن وقايع تاريخى ديگر و بررسى آنها، براى رسيدن به قولى قطعى، كمك گرفت. اگر چه در چگونگى و تاريخ خود آن وقايع نيز اختلافاتى وجود دارد، ولى در مجموع مىتوان در اين وقايع، به امور اجماعى يا مشهور نزد هر يك از اهل سنت و شيعه استناد كرد. اين وقايع عبارتند از:
1- زمان خارج شدن پيامبر(ص) از مدينه براى حجةالوداع
2- روز عرفه;
3- زمان نزول آيه اكمال دين «اليوم اكملت لكم دينكم و...» [2] و فاصله آن تا وفات پيامبر(ص);
4- روز غديرخم;
5- شروع و مدت بيمارى پيامبر(ص);
6- روز وفات پيامبر(ص).
در ابتدا به بررسى هر يك از وقايع مىپردازيم و سپس با توجه به ديدگاه مشهور و معروف شيعه و اهل سنت درباره اين وقايع، اقوال آنان را درباره تاريخ وفات پيامبر(ص) مورد نقد و بررسى قرار خواهيم داد.