1. ترسو نباشند كه تو را در كارها سست و ناتوان كنند;
2. بخيل نباشند كه تو را از بخشش بازدارند و از نادارى بترسانند;
3. حريص نباشند كه افزونخواهى ستمكارانه را در نگاهتبيارايند.
صفات ايجابى مشاوران را در كلام امام صادقعليه السلام مىبينيم كه مىفرمايند: «شاور في امورك مما يقتضى الدين من فيه خمس خصال: عقل و حلم و تجربه و نصح و تقوى»; [13]
در كارهايت كه اقتضاى دينى دارد، با كسى كه داراى اين پنج ويژگى است مشورت كن:
1. عقل;
2. حلم;
3. تجربه;
4. نصح (ناصح بودن);
5. تقوا.
در بخش چهارم، معيارهاى گزينش فرماندهان و لشكريان چنين آمده است:
«فولمن جنودك انصحهم في نفسك لله و لرسوله و لامامك و انقاهم جيباوافضلهمحلماممنيبطىءعنالغضب و يستريح الىالعدرويراف بالضعفاء و ينبوعلى الاقوياء و ممن لا يثيره العنف و لا يقعد به الضعف ثم الصق بذوى الاحساب و اهل البيوتات الصالحة و السوابق الحسنة ثم اهل النجدة و الشجاعة و السخاء و السماحة فانهم جماع من الكرم و شعب من العرف.»
1. خيرخواه و دلسوز در اجراى احكام خداوند و اوامر پيامبر و اولىالامر;
2. داراى سعه صدر و آرامش روحى;
3. پاكدامن و پارسا;
4. برخوردار از سابقه درخشان;
5. پايدار در برابر مشكلات و ناملايمات;
6. حليم و خويشتندار در وقت عصبانيت و مسلط بر نفسخود;
7. بهرهمند از روحيه عفو و گذشت;
8. شجاع و پيشتاز در ميدان نبرد;
9. با رحم و عاطفه نسبتبه محرومان و ضعيفان;
10. بلندنظر كه هر آنچه را غير خداست كوچك بشمارد.
همانگونه كه ملاحظه گرديد، حضرت علىعليه السلام درباره هر شغل و منصبى، معيارهاى لازم را ارائه مىدهند; معيارهايى كه بازگشت همه آن به ملاكهاى قرآنى است، اما با تفصيل همچنان كه در بحث آيات قرآنى معلوم شد شرط شايستگى و برترى برخوردارى از علم و فضيلت و يا به تعبيرى، تخصص و تعهد است، علىعليه السلام نيز بر اين مهم در بيانات خود اشاره دارند، ولى با اين تفصيل كه علم قاضى با علم فرمانده نظامى و نيز تعهد و بهرهمندى قاضى از فضيلتهاى اخلاقى با كارگزار متفاوت است; هر كس نسبتبه مقام و پستى كه اشغال كرده بايد از تخصص لازم برخوردار باشد و ازضريب ايمنى اخلاقى كه لازمه آن شغل است، برخوردار باشد; مثلا قاضى نبايد به يك طرف دعوا نظر كند، فرمانده در ميدان نبرد ترسو باشد و در پشت جبهه، بىرحم و ... . بر اين اساس، داشتن «تعهد» نيز به مثابه «تخصص» در پستهاى گوناگون از سطوح متفاوتى برخوردار است.
اما يافتن افرادى با ويژگىهاى لازم براى احراز تصدى مقام، كار بسيار دشوار و حساسى است; كارى كه بايد با آزمونهاى گوناگون در مراحل مختلف به آن پى برد.
حضرت علىعليه السلام در اين زمينه، مالك را سفارش مىكنند كه مبادا با سهلانگارى وخودرايى، كسى را به مقامى بگمارد: «انظر في امور عمالك فاستعملهم اختبارا و لا تولهم محاباة و اثرة فانهما جماع من شعب الجور و الخيانة»; در امور كارگزارانت نيكبنگر و آنان را پس از آزمون به كار گمار و نه با سهلانگارى و خودرايى; زيرا سهلانگارى و خودرايى موجب ستم و خيانت است.
1- بنياد نهجالبلاغه، سيماى كارگزاران، نامه علىعليه السلام به مالك اشتر
2- آيةالله فاضل لنكرانى، آئين كشوردارى
3- اسفنديار سعادت، مديريت منابع انسانى، انتشارات سمت
4- سيدرضاسيدجوادين،برنامهريزىنيروى انسانى، انتشارات دانشگاه تهران
[13] - محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 75، ص 103