(به عنوان آمادگى روانى در همين فصل مراجعه شود.)
مردانى كه ظلم و ستم مى كنند از نظر روانشناسى صفاتى دارند كه حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام آنها را به روشنى مى شناساند.
كه فرمود:
سه خصلت عمومى دارند:
1 يَظلِمُ مَنْ فَوْقُهُ بِالْمَعْصِيَةِ
(با نافرمانى نسبت به مافوقش ستم مى كنند.)
2 وَ مِنْ دوُنَهُ بِالْغَلَبَةِ
(به زير دستان بازور و فشار برخورد مى كند.)
3 وَ يُظاهِرُ القَوْمَ الظَّلَمَةِ
(و پشتيبان ستمگران مى باشد.) (193)
در شناخت روحيّات زن فراوان گفته و نوشته اند، امّا امام على عليه السلام كه عالم به غيب است، و واقعيّت ها را آنگونه كه هستند مى نماياند، نكات ارزشمندى نسبت به روانشناسى بانوان دارند كه قابل توجّه است مى فرمايد:
اَلْمَرْاَةُ تَكْتُمُ الْحُبَّ اَرْبَعينَ سَنَةً، وَلاتَكْتُمُ الْبُغْضَ سَاعَةً واحِدَةً
«زن چون كانون حياء است عشق ومحبّت را ممكن است چهل سال در دل پنهان نگهدارد، امّا ناراحتى و كينه را يكساعت هم تحمّل نمى كند «چون كانون عاطفه است» (194)
حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام نسبت به زن، اظهار نظر زيبائى دارد كه هيچكس در گذشته و آينده نتوانست و نمى تواند به زيبائى آن سخن براند،
امام على عليه السلام با توجّه به ظرافت ها، و عواطف حسّاس روحى زن، و از اينكه از نظر اندام و جسم هم خداوند او را مظهر جمال و زيبائى فوق العاده اى قرار داد،
زن را به گُل تشبيه مى كند و مى فرمايد:
اِنَّ الْمَراءَةَ رَيْحانَة وَ لَيْسَتْ بِقَهْرَمانَة
«همانا زن گل است، و چونان قهرمانان خشن و سخت نيست» (195)
روزى مقدارى عسل و انجير از هَمْدان و حُلْوان براى حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام آوردند.
امام دستور داد يتيمان كوفه را گرد آوردند، ضمن نوازش و محبّت، با دست خود عسل و انجير را بدهان آنان مى گذاشت.
اصحاب گفتند:
يا اميرالمؤمنين عليه السلام، خودشان مى خورند، چرا شما با دستان مبارك به آنان غذا مى دهيد؟
امام على عليه السلام فرمود:
«امام پدر يتيمان است، اين عمل را انجام مى دهم تا يتيمان احساس بى پدرى نكنند.» (196)