از اين روايات بخوبي استفاده ميشود كه اين صحيفه در زمان پيامبر اكرم(ص) نوشته شد، و حضرت امير(ع) آن را از حضرت رسول(ص) به ارث برد. لذا، برخي به صراحت اين صحيفه را از آنِ رسولاكرم(ص) دانستهاند،كه آن را فقط به حضرت امير(ع) بخشيدند. به همين دليل، بايد اين صحيفه را مكتوبي غير از كتاب اميرمؤمنان(ع) دانست(جلالي، 1413، صص 58-59).
در ادامة بحث گفته مي شود كه آن كتاب، بسيار مفصل و حاوي مطالبي بسيار گستردهتر از اين صحيفه بود. و اساساً، كتاب آن حضرت به املاي پيامبر اكرم(ص) و خط اميرالمؤمنين(ع) بود. در صورتي كه در هيچ يك از روايات مربوط به اين صحيفه، چنين قيدي وجود ندارد. لذا، يا بايد به طور كلي اين صحيفه را مكتوبي جدا از كتاب آن حضرت دانست و يا آن را بخشي از كتاب آن حضرت به حساب آورد.
ظاهراً‌احتمال نخست، قويتر به نظر ميرسد؛ زيرا محتواي اين صحيفه با عهدنامهاي از رسول خدا(ص) كه ابنهشام در سيرة خود آورده است، شباهتهاي زيادي دارد. توضيح اينكه رسول خدا(ص) پس از هجرت، از جمله نخستين اقداماتي كه انجام دادند، انعقاد عهدنامهاي بين مهاجران، انصار و يهوديان ساكن مدينه بود كه در آن، حقوق متقابل هر يك از گروههاي مزبور را معين كردند. اين عهدنامه -كه در واقع عهدنامة ترك مخاصمه و همزيستي مسالمتآميز بود- به صورت سندي قانوني در اختيار مسلمانان و يهوديان قرار گرفت و تعهداتي برايشان ايجادكرد؛ زيرا در متن عهدنامه، تقريباً ده بار تعبير:«اهل هذه الصحيفة» تكرار شده است.
مقايسة متن اين عهدنامه با صحيفهاي كه منابع اهل سنت از علي(ع) روايت كردهاند، نشان ميدهد كه هر سه حكم صحيفة مزبور: ميزان و مقدار ديه، آزادي اسير به شرط فدا و نكشتن مسلمان در مقابل كافر، در عهدنامة مزبور وجود داشت. در اين صورت، تأكيد اين منابع در اختصاصي بودن صحيفة مزبور نسبت به علي(ع) چه معنايي ميتواند داشته باشد؟
استاد فؤاد عبدالباقي در ذيل حديث صحيفة علي(ع) مينويسد(معارف، 1367، صص 49-50):
«احتمالاً، نظر علي(ع) آن بود كه اختصاصي بودن اين صحيفه را از حيث مكتوب بودن آن نزد خود اعلام كند؛ زيرا صحيفة مزبور -يا همان عهدنامة ترك مخاصمه- نزد آن حضرت به صورت مكتوب موجود بود، اما ديگران آن را به صورت مكتوب در اختيار نداشتند.»
نكتة مهم ديگر آن است كه بر فرض پذيرش اين احتمال بايد گفت كه برخي از اين روايات، صراحت دارند كه اميرمؤمنان(ع) فقط اين صحيفه را از پيامبر اكرم(ص) به ارث بردند و چيزي ديگر از ميراث نبوّت در اختيار آن حضرت نبود. لذا، از نظر علمي تفاوتي بين آن بزرگوار و ديگران وجود ندارد؛ چنانكه روايات مربوط به صحيفة اميرمؤمنان (ع) در منابع اهل سنت، حاوي چنين صراحتي است. حال آن كه بنا بر روايات شيعه صحيفة جامعة اميرالمؤمنين(ع) كه به املاي رسول خدا و خط علي(ع) نگاشته شد، حاوي همه احكام مورد نياز جامعه اسلامي است(معارف، 1367، صص49-50).
وي در اين باره مينويسد(ابوريه، بي تا، ص96):
«و مرَد شكّنا أن علياً(ع) اذا كان قد أراد أنيكتب عن رسولالله(ص) مايراه نافعاً للدين و المسلمين فلا تكفيه مثل هذه الصحيفه التي كان يضعها كما يقولون في قراب سيفه وإنّما يكتب آلاف الأحاديث في جميع مايهمّ المسلمين و هو صادق في كلّ مايكتب». ( سبب شك ما نسبت به وجود چنين كتابي، آن است كه اگر عليt ميخواست از رسول خدا(ص) چيزي كه براي دين و مسلمانان سودمند باشد، بنويسد، امثال اين صحيفه كه در غلاف شمشيرش مينهاد، براي او كافي نبود (و نظر او را تأمين نميكرد). بلكه، هزاران حديث در تمام امور مهم مسلمانان مينگاشت. و اگر او ارادة چنين كاري را ميكرد، در هر آنچه مينوشت راستگو و امين بود.)
اما چنانكه گفته شد، در منابع معتبر متعددي از فريقين، وجود چنين صحيفهاي ذكر شده است و بسياري از دانشمندان سنّي و شيعه به آن استناد كردهاند. از طرفي، اختلاف اين صحيفه -كه شامل مطالب محدودي بوده- با كتاب آن حضرت -كه بسيار گستردهتر از آن بوده است- بيان شد. لذا، جايي براي طرح چنين شبهاتي باقي نميماند.