پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام)

‌صفحه‌ى 190

هر مورچه، و ناله هر صاحب اندوه و غمى اطلاع دارد». (وَ مِثْقَالِ كُلِّ ذَرَّةِ، وَ هَمَاهِمِ (1) كُلِّ نَفْس هَامَّة (2)).

و از آنجا توجّه خود را به درختان و ميوه ها و انسان ها و نطفه ها كه شباهت زيادى با هم دارند، معطوف مىدارد و مىفرمايد: «او آنچه از ميوه ها بر شاخه هاى درختان قرار گرفته و برگ هايى كه روى زمين ريخته مىشود، و قرارگاه نطفه، يا جمع شدن خون و مضغه ها يا پرورش يافتن انسان و ساير مخلوقات و مبدء آفرينش آنها، آرى! از همه اينها و تمام جزئيّات آن و اسرار درون و برون آنها، به خوبى آگاه است». (وَ مَا عَلَيْهَا مِنْ ثَمَرِ شَجَرَة، أَوْ ساقِطِ وَرَقَة، أَوْ قَرَارِةِ نُطْفَة، أَوْ نُقَاعَةِ (3) دَم وَ مُضْغَة، أَوْ نَاشِئَةِ خَلْق وَ سُلاَلَة).

در قسمت پايانى اين بخش از خطبه، امام (عليه السلام) به نكته مهمّى اشاره مىفرمايد و آن اينكه ممكن است با توجّه به گستردگى فوق العاده امورى كه امام (عليه السلام) در اين خطبه به آن اشاره فرموده، كه تمام ذرّات زمين و آسمان و موجودات جاندار و بى جان، همه و همه را شامل مىشود، به گونه اى كه هيچ كس با هيچ وسيله اى نمى تواند آن را در حساب آورد و بر آن احاطه پيدا كند; آرى با اين گستردگى، ممكن است اين سؤال پيش آيد كه آيا علم خداوند به اين امور مشكلى براى ذات پاكش ايجاد نمى كند؟ زيرا انسانها براى احاطه به بخش بسيار بسيار كوچكى از حوادث و اسرار اين جهان، گرفتار مشقّت و دردسر مىشوند.

1- «هَماهم» جمع «هَمْهَمه» به معناى رفت و آمد صدا درگلو و سينه است و به معناى ناله آهسته برخاسته از اندوه نيز آمده است.

2. «هامة» به گفته بعضى از مفسّران نهج البلاغه كسى است كه داراى همّت بلند است و گاه به معناى اشخاص غمگين (از مادّه «هم» به معناى غم) آمده است و در جمله بالا مناسب همين است.

3. «نُقاعه» از مادّه «نَقْع» (بر وزن نفع) به معناى جمع شدن آب و مانند آن در جايى است و «نُقَاعَةِ دَم» به معناى حفره اى است كه خون در آن جمع مىشود و در اينجا اشاره به رحم مادر است و بعضى گفته اند: در اينجا به معناى «علقه» است.