صفحه‌ى 328
بلكه عبوديّتى توأم با ظلم و تحقير! كه گويى زنجير بر گردن آنها نهاده اند و به هر جا مىخواهند مىكشند.
بعضى از «مفسّران نهج البلاغه» در تفسير اين جمله گفته اند كه منظور يارى طلبيدن مردم از آنهاست نه يارى كردن مردم نسبت به آنها (به اصطلاح «نُصْرَة» اضافه به مفعول شده است، نه اضافه به فاعل;) بنابراين، مفهوم جمله چنين مىشود كه: «اگر از آنها يارى بطلبيد همچون يارى طلبيدن غلام از ارباب ستمكار است، نه يارى طلبيدن دوست از دوست». ولى دو جمله «إِذَا شَهِدَ أَطَاعَهُ...» گواه معناى اوّل است.
در بيان پنجمين و آخرين فاجعه مىفرمايد: «اين حكومت ظالم و بيدادگر تا آنجا پيش مىرود كه هر كس به خدا اميدوارتر (و نزديك تر) است، بيش از همه رنج و مصيبت مىبيند». (وَ حَتَّى يَكُونَ أَعْظَمَكُمْ فِيهَا عَنَآءً أَحْسَنُكُمْ بِاللهِ ظَنّاً).
از يك حكومت جنايتكار و ستم پيشه و فاقد دين و اخلاق غير از اين انتظار نمى رود كه هر كس پاك تر است در آن حكومت جام بلا و مصيبت بيشترى به او مىدهند.
در پايان اصحاب و يارانش خود را در برابر حوادث دردناكى كه در پيش دارند با اين جمله دلدارى مىدهد; مىفرمايد: «اگر خداوند براى شما عافيت و سلامت پيش آورد (و از اين امواج خطرناك در امان بوديد، اين نعمت الهى را) بپذيريد (و خدا را شكر گوييد) و اگر (طوفان حوادث شما را گرفت و) به رنج و ناراحتى گرفتار شديد، شكيبا باشيد! كه «سرانجام نيك براى پرهيزكاران است!» (فَإِنْ أَتَاكُمُ اللهُ بِعَافِيَة فَاقْبَلُوا، وَ إِنْ ابْتُلِيتُمْ فَاصْبِرُوا، فَإِنَّ «الْعَاقَبَةَ لِلْمُتَّقِينَ»).
از اين تعبير استفاده مىشود كه اگر چه در حكومت بنى اميّه اكثريت عظيم مردم در رنج و فشار و تعب بودند، ولى گروه اندكى از امواج اين حوادث بر كنار بودند و