آسياي صغير (تركيه كنوني) همواره محل نزاع و اختلاف بين شرق و غرب بوده است. از جنگهاي هخامنشيان و دولت شهرهاي يوناني تا جنگهاي هفتصد ساله ايران و روم، اين سرزمين كانون التهاب و تنش بوده است. بعد از ظهور اسلام نيز اين روند ادامه يافت.
از درگيري سلجوقيان مسلمان با بيزانس تا فتح استانبول توسط سلطان محمد فاتح، امپراتور عثماني، اين سرزمين را به صورت دشمن سرسخت غرب درآمد، اما با فروپاشي امپراتوري عثماني، اين روند متفاوت شد و تركيه جديد بهشت گمشده خود را در آن سوي «بسفر»(1) جستوجو كرد.
كشوري كه زماني مركز طولانيترين خلافت ـ ظاهرا ـ اسلامي بود، اينك به سرزميني با حكومت لائيك تبديل شده است. با اين حال، مسلمان بودن بيش از 98 درصد مردم اين كشور و نيز سياست «پان تركيسم» اين حكومت كه منطقه نفوذي آن غالبا در ميان مسلمانان ميباشد توجه به دين و مذهب را به عنوان وسيلهاي در خدمت حكومت قرار داده است. همانگونه كه گفتيم، امپراتوري عثماني آخرين خلافت رسمي اسلامي بود. نظام امپراتوري شديدا متمركز و مبتني بر مذهب خليفه، به عنوان بالاترين مقام رسمي مسلمانان، محسوب ميشد، با اين حال، امور ديني بر عهده سازماني به نام «مشيخت» بود كه شيخ اسلام رياست آن را بر عهده داشت. در سال 1920 وزارت مشيخت، شريعت و اوقاف، جاي آن را گرفت. با اعلام جمهوري در سوم مارس 1924 و خط مشي جدايي دين از سياست اين رژيم، وزارت مذكور منحل گرديد و سازماني به نام رياست امور ديني (سازمان ديانت) تشكيل شد. اين سازمان وابسته به نخستوزيري ميباشد. اولين رئيس آن فردي به نام محمد رفعت افندي برهچيزاده بود و اكنون رياست آن با محمد نوري ييلماز ميباشد. در ابتدا اين سازمان از رئيس، هيأت مشاور و مأموران مركز تشكيل ميشد. در سال 1927 رياست هيأت بررسي مصاحيف (كتب)، مديريت مؤسسات ديني و واحدهاي مديريت مأموران، سجل، مديريت اوراق و تحريرات به آن پيوست. اين تغييرات تا سالهاي بعد همچنان ادامه يافت، تا اين كه با تصويب قانون اساسي 1982 سازمان مذكور بدون شكل معرفي شد.
رياست امور ديني نهادي است كه در درون اداره عمومي كشور در قالب لائيسم و به دور از انديشهها و نظرات سياسي و با هدف استقرار حاكميت دولت لائيك، سركوب مقاومتها و طبق قوانين خاص انجام وظيفه مينمايد. به طور كلي سازمان ديانت را ميتوان تشكيلاتي در دست دولت لائيك براي مهار مسلمانان دانست.
ساختار سازمان رياست امور ديني
سازمان ديانت تشكيلات خود را در سه سطح مركز، شهرستانها و خارج از كشور مرتب نموده است.
تشكيلات مركز عبارتند از: رئيس، معاون و واحدهاي زير؛
1-1. شوراي عالي امور ديني
اين شورا عاليترين مرجع تصميمگيري و مشورتي سازمان است كه از يك رئيس و پانزده عضو و به تعداد كافي كارشناس تشكيل ميشود. خطمشي سازمان از طريق اين نهاد مشخص ميشود و پاسخ به اشكالات ديني بر عهده آن ميباشد. تحقيق و بررسي امور ديني و تصويب اجازه انتشار آثار سازمان بر عهده اين شورا ميباشد.
2-1. مؤسسه بررسي قرآن
اين مؤسسه عهدهدار بررسي امور مربوط به انتشار قرآن است. به عبارتي، چاپ هر نوع قرآن به مجوز اين مؤسسه نياز دارد و بدون تأييد مؤسسه مذكور، انتشار قرآن، اعم از اين كه از طرف سازمان يا انتشارات ديگر باشد، ممكن نيست. اين مؤسسه در مورد قرآن تحقيقات علمي نيز انجام ميدهد.
3-1. رياست دايره خدمات ديني
توضيح مسائل ديني بر عهده اين اداره است. مسائلي از قبيل تعيين اوقات نماز، ايام ديني، هلال ماه و... بر عهده اين اداره است.
4-1. رياست آموزش ديني
اين دايره وظيفه آموزش ديني افراد شاغل در سازمان را بر عهده دارد. اين آموزش سالانه بوده و افراد آموزش ديده با هدف شغلي در كلاسها حضور مييابند. امور مربوط به كلاسهاي قرآن نيز بر عهده دايره ياد شده است.
5-1. رياست دايره حج
برنامهريزي و اجراي كليه امور مربوط به انجام حج و عمره حجاج بيتالله الحرام در داخل و خارج از كشور بر عهده اداره مذكور ميباشد. اين اداره در اجراي هدف ياد شده با ساير ارگانها و مؤسسات نيز همكاري ميكند.
6-1. رياست بخش انتشارات ديني
انجام امور مربوط به انتشارات ديني (اعم از سمعي، بصري، چاپ و...) بر عهده اين بخش است. اين اداره خدمات كتابخانهاي سازمان را نيز انجام ميدهد.
7-1. رياست اداره روابط خارجي
ارائه خدمات ديني براي تركان (اعم از اتباع تركيه و كشورهاي ترك زبان) با دايره مذكور ميباشد. اجراي امور مرتبط با خدمات مذكور نيز با بخش فوق است. برگزاري سمينارها و تشكيل كلاس براي افراد اعزامي به خارج نيز بر عهده اين اداره است. راهنمايي هيأتها، گروهها و افرادي كه از خارج آمدهاند و با سازمان مذكور ارتباط برقرار ميكنند نيز بر عهده اين بخشها است.
1-2. اداره بازرسي
2-2. اداره مشاوره حقوقي
3-2. رياست اداره تحقيق، برنامهريزي و هماهنگي
1-3. رياست اداره پرسنلي (كارگزيني)
2-3. رياست اداره مالي ـ اداري
3-3. مديريت به كاراندازي سرمايه گردان
4-3. كارشناسي دفاع اجتماعي
5-3. مديريت روابط عمومي و مطبوعاتي
6-3. مديريت مركز اطلاعرساني
7-3. مديريت خدمات فني
تشكيلات سازمان امور ديانت در شهرستانها متشكل از مفتيگريهاي استانها و شهرها و مديريتهاي مركز آموزش ميباشد.
مراكز مفتيگري در استانها و شهرستانها تشكيل ميشوند. در مفتيگريهاي استانها، مفتي استان، معاون مفتي، مدير شعبه، واعظ، مدير كلاس قرآن، بازرس، كارشناس، متصدي معلم كلاس قرآن، امام خطيب، مؤذن، خادم مسجد و ديگر پرسنل لازم حضور دارند.
در مراكز مفتيگري شهرستانها، مفتي شهرستان، واعظ، متصدي، كارشناس، معلم قرآن، امام خطيب، مؤذن، خادم مسجد و... مشغول به كار هستند.
مراكز آموزشي سازمان ديانت در شهرهاي ايتاليا، بولو (Bolu)، اِلازيق (Elazig)، ارض روم، كاستامُنو، قونيه، استانبول، مانيسا و ترابوزان مستقر ميباشند. در مراكز آموزش، افرادي چون مدير مركز، معلم، كارشناس، متصدي و... مشغول به كار ميباشند.
سازمان ديانت در كشورهايي فعاليت ديني دارد كه اتباع تركيه در آنها زيادند يا ترك زبان هستند. تشكيلات سازمان در سفارتخانههاي تركيه با عنوان رايزني امور ديني و در كنسولگريهاي آن با عنوان وابسته امور ديني فعاليت ميكنند. رايزنيهاي امور ديني تركيه در آلمان، امريكا، استراليا، بلژيك، دانمارك، فرانسه، هلند، سوئيس، روسيه، آذربايجان، قزاقستان، قرقيزستان، ازبكستان، انگليس، مقدونيه و قبرس شمالي حضور دارند. وابستههاي امور ديني نيز در شهرهاي برلين، دوسلدورف، اسن، فرانفكورت، هامبورگ، هانور، كلن، كارلسروهه، مونيخ، نورنبرگ، اشتوتگارت، مونستر و ماينز آلمان، شهرهاي ملبورن و سيدني استراليا، شهر دونته هلند، شهر ليون فرانسه، شهر نيويورك امريكا، شهر جده عربستان، نخجوان و كوستنس روماني فعاليت دارند. در كشورهاي كانادا، نروژ، ليتواني، اوكراين، مغولستان و گرجستان نيز مأموران سازمان به فعاليت ديني مشغول ميباشند (بدون اين كه عنوان رايزني يا وابستگي داشته باشند.)(2)
فعاليتهاي سازمان ديانت در داخل كشور تركيه
اين نهاد به عنوان عاليترين ارگان تصميمگيري و مشورتي سازمان ديانت وظيفه پاسخگويي به سئوالات ديني مردم را دارد. سالانه حدود يك هزار سئوال ديني مكتوب و شفاهي به اين نهاد ميرسد. نهاد مذكور داراي كميسيونهاي فتوا، انتشارات ديني و مطبوعات، خدمات ديني و ارشادي و كميسيونهاي ديگري از اين دست.
اين جلسات با هدف روشن ساختن اذهان عمومي در مورد مسائل ديني تشكيل ميشود. سازمان ديانت از تاريخ تأسيس تا كنون، دو بار در سالهاي 93 و 98 در آنكارا چنين اجلاسهايي تشكيل داده است. در اجلاس 98 از پاتريكهاي ارمني، رومي، سرياني و فتري (مسيحياني كه در دوره عثماني كار ترجمه را عهدهدار بودند) خاخامهاي تركيه و تعدادي ديگر از خارج، جهت شركت در اين اجلاس دعوت شده بود. در اجلاس 98 سه كميسيون تشكيل شده بود؛ كميسيون ديالوگ اديان، كميسيون حل مسائل ايجاد شده از تفسيرهاي مختلف ديني و كميسيون آموزش ديني، در اجلاس 93 تصميم به تصويب اعضا رسيد. البته در اجلاسها برگزاركنندگان تلاش ميكنند تا راه را براي رسيدن به اهداف دولتي در جهت انحراف دين جامه عمل بپوشانند.
براساس قوانين سال 1998، مساجد بايد با توجه به نياز و شرايط محل ساخته شوند و طرح آنها بايد از لحاظ منظر با ساير مساجد همگوني داشته باشد.
همچنين مساحت مساجد كوچك 2500 متر، مساحت مساجد متوسط 5000 متر و مساحت مساجد مركزي 10 هزار متر مربع خواهد بود.
براساس قوانين جديد ساخت مساجد بايد با اجازه سازمان باشد، همچنين اداره امور مساجد بر عهده سازمان است. مساجدي كه بدون اخذ مجوز از سازمان جهت برگزاري عبادت ساخته شوند، ظرف سه ماه به آن سازمان تحويل داده خواهند شد. اين امر، يعني كنترل شديد رژيم بر مساجد به وسيله اين سازمان انجام ميگيرد.(3)
اين مركز وابسته به نهاد عالي امور ديني است كه در سال 1996 تأسيس شد. اطلاعات مربوط به سازمان، فعاليتهاي سازمان، اوقات نماز، انتشارات سازمان، مسائل مربوط به حج، استفتائات ديني و خبري از طريق شبكه اينترنت در اين مركز قابل دريافت ميباشد.
سازمان ديانت با رعايت اصول قانون اساسي و به دور از هرگونه نگرش سياسي، امر تبليغ و انتشار اصول عاليه ديني را وظيفه خود ميداند. هر چند در عمل وابستگي اين سازمان به نهاد حكومتي خود اصليترين مانع در اين راه ميباشد. ارشاد و راهنمايي مردم در مورد اموري از قبيل اتحاد، برابري، فداكاري، تعاون، برادري، محبت، احترام، خوشبيني، حمايت و نيز اموري كه باعث ضعف در جامعه ميگردد مثل شراب، قمار، مواد مخدر، روابط غير اخلاقي و... برعهده اين نهاد است. فعاليتهاي ديني علاوه بر مساجد در مدارس، بيمارستانها، زندانها، كارخانجات، كوي دانشجويي، خانه سالمندان، مهدهاي كودك و... نيز انجام ميشود. برقراري برنامههاي وعظ در ماه مبارك رمضان، ايام مبارك و ميلاد حضرت رسول(ص) از ديگر اقدامات اين سازمان است. البته در كشوري كه نهاد ديني مجري تصميمات دولتي است و به دينستيزي خود ميبالد، اين اقدامات جز اعمالي براي كنترل و هدايت مطلوب جريانهاي اسلامي، هدفي نميتواند داشته باشد.
1-7. فعاليتهاي آموزش ديني متعدد
برقراري حدود 3683 كلاس آموزش قرآن حفظ سورههاي نماز و اطلاعات مختصر ديني، تهيه كاستهاي مربوط به قرآن، وعظ، فيلمهاي كارتوني آموزش ديني براي كودكان، سريال و فيلمهاي مستند، برنامههاي آماده براي پخش از راديو و تلويزيون، برنامههاي سمعي و بصري، موسيقي مذهبي، پخش سمعي و بصري برنامههاي ديني از كانالهاي تلويزيوني خصوصي و دولتي، بهويژه از كانال TRT در خلال ساعتهاي 21-23 شنبهها، از جمله فعاليتهاي آموزشي اين سازمان است.
2-7. كلاسهاي ويژه آموزش پرسنل سازمان
آموزش پرسنل شاغل در مناطق مختلف سازمان در 9 مركز آموزشي صورت ميگيرد. در مدت سه سال 4648 نفر در اين مراكز آموزش ديدهاند. همچنين دو مركز آموزشي استانبول و قونيه به عنوان مراكز آموزش ويژه تعيين شدهاند.
از سال 1976 تا كنون تعداد 531 نفر در اين مراكز آموزش ديني ديدهاند. اين فارغالتحصيلان پس از يادگيري تخصصي امور ديني با عنوان واعظ و مفتي منصوب ميشوند.
3-7. برقراري كلاسهاي مربوط به اذان و خطابه
كلاسهاي مذكور با هدف آموزش اذانخواني با صداي خوش و همچنين ايراد خطابه و تربيت امام خطيب تشكيل ميگردند. حدود 1051 مؤذن و 5671 امام خطيب از اين كلاسها فارغالتحصيل شدهاند.
سازمان ديانت به منظور ارزيابي عملكرد خود و حل مشكلات، با شركت مفتيها، واعظان و مأموران ديني جلساتي در مناطق مختلف تشكيل ميدهد.
در پي كنفرانس 1978 استانبول پيرامون مشخص ساختن اول ماههاي قمري و همكاري رصدخانه قنديلي (Kanolili)، اول ماههاي قمري تا سال 2000 مشخص شد و به همراه اوقات نماز به صورت جداولي تهيه گرديده و به كشورهاي اسلامي و نواحي مختلف تركيه فرستاده شد. همچنين در شبكه اينترنت پروندهاي با عنوان DiyanetWebتشكيل شد كه اطلاعاتي پيرامون اوقات نماز، تعيين قبله نماز، تعيين صدساله آغاز اعياد رمضان و قربان، ايام مبارك، روزها و شبهاي ديني سال 1999 و 2000، ايام تعطيلات رسمي و ديني سال، مقررات مربوط به تقويمها و... در آن موجود است.
اين بخش گردهمايي رؤسا و اعضاي هيأت علمي دانشكدههاي الهيات را به منظور تبادل نظر در آنكارا شامل ميشود.
شامل تهيه كتاب آمار فعاليتهاي سازمان ميگردد.
در برگيرنده تنظيم برنامههاي كاري به طور سالانه است.
استفاده از رايانهها در تشكيلات با هدف تشريح در امور و ايجاد ارتباط هماهنگ.
يكي ديگر از فعاليتهاي سازمان ديانت مبارزه با خرافات و اوهام ميباشد كه به دلايل مختلف وارد اسلام شده است. هر چند سازمان اين اعتقادات را برخاسته از منابع مسيحي و يهودي يا دين تركان قبل از اسلام، طريقتهاي اهل سنت و نيز مذهب علوي ميداند، با اين حال با همين روش برخي از اعتقادات راستين بهويژه معتقدات شيعي را نيز زير سئوال ميبرد. تا كنون حدود 70 نوع اعتقاد خرافي توسط اين سازمان شناسايي شده و تلاش براي از بين بردن آنها آغاز گرديده است از جمله اين اعتقادات ميتوان به موارد ذيل اشاره كرد:
1. صداي سگ، الاغ و جغد در هنگام اذان نشانه بدشانسي است.
2. اعتقاد به تناسخ.
3. جنگيري، فالگيري، دعاي تعويذ و نظربند.
4. در زيارتگاهها و بر روي درختان گره زدن و كمك خواستن، نذر كردن، شمع روشن كردن و درخواست برآورده شدن خواستها.
5. شوم دانستن نظافت و انجام بعضي كارها مثل مسافرت در بعضي از ايام.
6. گناه دانستن در شب ناخن گرفتن، ريش تراشيدن و آدامس جويدن.
7. طواف دادن افراد غشي در روز جمعه به دور مسجد.
8. فال گرفتن توسط كتابهاي ستارهشناسي.
9. عطسه اگر فرد باشد شوم است.
10. ميان دو عيد نبايد عقد انجام داد.
11. براي رفع سردرد خون قرباني به پيشاني ماليدن.
12. جارو نكردن خانهاي كه جنازه از آن خارج شده است.
13. حنا گذاشتن به دست و پا.
14. گذاردن كاغذ دعا و آيه قرآن در كفن مرده.
16. عبور عروس از روي قرباني.
17. تيراندازي به هنگام گرفتگي ماه يا خورشيد.
18. بريدن مقداري از كفن مرده براي باريدن باران.
1. سند شماره 5425
فعاليتهاي سازمان ديانت در خارج كشور همان گونه كه ديديم سازمان فعاليتهاي خود را به كشورهايي اختصاص داده است كه اتباع تركيه در آن زيادند مثل كشورهاي مهاجرپذير اروپايي ياكشورهاي ترك زبان مانند كشورهاي آسياي ميانه و قفقاز. لذا ما نيز اين فعاليتها را در دو بخش بررسي ميكنيم:
سازمان با استفاده از 795 نفر مبلغ ديني موقت در 1200 مسجد در كشورهاي اروپايي فعاليت دارد، در كنار امامت نماز و وعظ و نصيحت، در برگزاري كنفرانسها نيز با تركان مقيم اروپا همكاري به عمل ميآيد.
مبلغان سازمان در خصوص آموزش ديني و برگزاري جلسات قرآني به حدود 55 هزار كودك ترك فعاليت مينمايند. اين كلاسها در انجمنهاي ترك تشكيل ميشوند.
در انجمن مذكور در كنار آموزشهاي ديني، آموزشهاي خياطي، گلدوزي، كامپيوتر، زبان خارجي و تركي و... به علاقمندان آموزش داده ميشود. مبلغان ديني امر عيادت از بيماران و زندانيان و مراجعه به منازل را هم با هدف حمايت و رفع مشكلات آنها عهدهدار ميباشند.
تركاني كه در خارج از كشور فوت ميكنند دفن جنازه آنها با همكاري نمايندگان سازمان انجام ميگيرد. مبلغان ديني در مراسم ازدواج، ختنه و... هموطنان ترك در كشورهاي خارجي شركت كرده، احساسات ديني و ملي آنها را تقويت ميكنند.
155 نماينده ديني، 39 معلم ديني، 2 رايزن ديني و 2 وابسته ديني خدمات ديني به مسلمانان و تركهاي ساير كشورها ارائه ميدهند.
با فروپاشي شوروي سابق، كشورهاي ترك زبان آسياي ميانه و قفقاز پذيراي فعاليتهاي سازمان گرديد اين فعاليتها عبارت بودند از:
الف ـ ايجاد دانشكده الهيات باكو (93 ـ 1992)
تعداد دانشجويان اين دانشكده 280 نفر ميباشد كه اولين گروه فارغ التحصيلان آن در سالهاي 97 ـ 1996 از دانشگاه وارد جامعه شدند. مدرسه ترك ـ باكو در كنار اين دانشكده با حضور 177 نفر دانشآموز نيز فعاليت دارد.
ب ـ افتتاح دانشكده الهيات در شهر OSH قرقيزستان با همكاري دانشگاه آنكارا در سالهاي 94 ـ 1993
اين دانشكده به صورت مشترك ميباشد. كلاسهاي آمادگي و سال اول در تركيه و سالهاي دوم و سوم و چهارم آن در دانشگاه OSH قرقيزستان برگزار ميشود. تعداد دانشجويان آن 220 نفر است.
ج ـ افتتاح دانشكده الهيات در دانشگاه مختومقلي تركمنستان در سال 95 ـ 1994
دانشكده مزبور توسط دانشگاه Uludag اداره ميشود. كلاسهاي آمادگي و كلاسهاي اول آن در تركيه و بقيه در عشقآباد برقرار ميشود. تعداد دانشجويان آن 100 نفر است. ساختمان دانشكده و خوابگاه توسط نياز ديانت ساخته شده است.
د ـ افتتاح يك مدرسه در نخجوان با 87 نفر دانشآموز همراه با برنامههاي وسيع ديني توسط بنياد ديانت تركيه در سال 95 ـ 1994
ه ـ افتتاح مدرسه ديني كمال آتاتورك در شهر Kostence روماني در سال 1996
تأمين معلم و امكانات درسي آن بر عهده سازمان ديانت ميباشد براساس توافق بين دو كشور روماني و تركيه، فارغ التحصيلان مدرسه مذكور نيازهاي اقليت ترك ـ مسلمان آن كشور را برطرف خواهند كرد.
وـ افتتاح دانشكدههاي الهيات در افغانستان و داغستان در 97 ـ 1996
كلاسهاي آمادگي دانشجويان اين دانشكدهها در دانشگاه سليمان دميرل و «ارجيس» تركيه برگزار ميشود.
ز ـ افتتاح دانشكده الهيات در قرقيزستان در سال تحصيلي 98 ـ 1997
اين دانشكده با همكاري دانشگاه قرقيزستان و دانشگاه الهيات دانشگاه سلجوقي تركيه اداره ميشود، تعداد دانشجويان آن در مرحله آمادگي و كلاس اول 56 نفر بود.
ح ـ ايجاد سه مدرسه امام خطيب و انستيتوي عالي اسلام در بلغارستان
كليه نيروها و امكانات مدارس مذكور از طرف سازمان ديانت تركيه تأمين شده است. كتابهاي آن نيز با همكاري نخستوزير و بنياد ديانت تركيه منتشر شده است.
بناي مسجد مذكور در جريان سفر سليمان دميرل به تركمنستان در سال 1992 مطرح شد و امور آن به سازمان ديانت محول گرديد. ساختمان مسجد ياد شده در زميني به مساحت 27 هزار متر مربع در سال 1993 آغاز گرديد. عمده هزينه مسجد كه داراي يك مركز فرهنگي نيز ميباشد توسط سازمان ديانت تأمين گرديد. ظرفيت آن حدود 5 هزار نفر است. افتتاح مسجد و مركز فرهنگي مذكور در سال 1998 با حضور رييس جمهوري تركيه و تركمنستان انجام شد. مسجد داراي چهار نيم قبه، چهار مناره و صحن ميباشد.
اين مسجد در شهر گيرنه (Girne) قبرس شمالي با طرح معماري ترك ـ عثماني و با دو مناره در 1999 افتتاح گرديد ظرفيت آن 600 نفر است.
علاوه بر اين فعاليتها، سازمان يك سري اقدامات در راستاي ارتباطات بينالمللي انجام داده است كه خود عبارتند از:
1. سمينار شوراي ديني 1993
2. سمينار شوراي ديني 1998
3. سمينار شوراي اسلامي اوراسيا (1) 1995
4. سمينار شوراي اسلامي اوراسيا (2) 1996
5. سمينار شوراي اسلامي اوراسيا (3) 1998
1. كنفرانس دعوت به وجدان
2. سمپوزيوم بينالمللي تسامح (تساهل)
3. كنفرانس اسكان سازمان ملل
1.1. كنفرانس «وزراي امور ديني كشورهاي اسلامي» در رباط 1994
2.1. كنفرانس «تقريب مذاهب اسلامي» در تهران 1996
3.1. كنفرانس «شوراي عالي امور اسلامي» در قاهره (هشتمين كنفرانس) 1996
4.1. كنفرانس «شوراي عالي امور اسلامي» در قاهره (دهمين كنفرانس) 1998
1.2. سمپوزيوم «روشنفكري بين الاديان» در اسرائيل 1997
2.2. كنفرانس «صلح اسم خداست؛ خدا، انسان، خلق» در بلژيك 1998
3.2. كنفرانس «كليسا و سالخوردگان» در واتيكان 1998
4.2. كنفرانس «يكسانسازي تاريخ هجري و اعياد اسلامي» در عربستان 1998
1.3. براي اولين بار در تاريخ 1997 مسابقه بينالمللي قرآن كريم در داخل تركيه انجام شده در اين مسابقه 37 نفر از 20 كشور شركت كرده بودند.
2.3. در خارج از تركيه: در مسابقات برگزار شده در كشورهاي اسلامي (ايران، مصر، عربستان، مالزي، پاكستان، امارات عربي متحده و...) در خلال سالهاي 99 ـ 95 قاريان ترك نيز شركت داشتهاند.
سازمان ديانت در راستاي جمعآوري كمكهاي مردمي به آسيبديدگان داخل و خارج در چندين مورد اقدام به تشكيل پايگاههاي جمعآوري كمكها نموده است.
1. پناهندگان عراق 1991
2. مردم جمهوريهاي تازه استقلال يافته 1991
3. بهمنزدگان جنوب شرقي تركيه 1992
4. زلزلهزدگان زنجان 1992
5. آسيبديدگان بوسني و هرزگوين 1992
6. آسيبديدگان سيل پاكستان 1992
7. ساختمان مسجد توكيو ژاپن 1998 ـ 1993
8. ساختمان مسجد عشقآباد تركمنستان 1994
9. آسيب ديدگان كوزوو 1998
اين اجلاسها در راستاي يافتن راهحلهاي مشورتي در خصوص خدمات ديني با كشورهاي ترك زبان آسياي ميانه و كشورهاي قفقاز ـ بالكان و جمعيتهاي ترك ـ مسلمان ساير مناطق صورت گرفت.
اين مركز بهدنبال مصوبه اجلاس «اسلام اوراسيا» توسط سازمان ديانت، ايجاد شد برقراري نشستهاي پيدرپي با صاحبنظران اديان ديگر از وظايف اين مركز ميباشد همچنين ابراز تبريك عيد ميلاد مسيح(ع) نيز برعهده اين مركز ميباشد. در كنگره سال 1999 مقرر شد اقدامات زير صورت گيرد.
1. برگزاري كنگرهاي در سال 2000 با عنوان «قرن 2000 عصر ايمان» [اين كنگره در خرداد 1379 برگزار شد].
2. تهيه اطلاعات مربوط به تركيه به صورت سمعي ـ بصري براي ميهمانان خارجي از طريق پيگيري فعاليتهاي دنياي مسيحيت و انتشارات لازم.
3. آگاهسازي توريستهاي دنياي مسيحيت با تكيه بر مهمانپروري سنتي تركيه و اصول خوشبينانه دين اسلام.
اين سازمان در مورد مسائل ديني فعاليتهاي انتشاراتي، سمعي و بصري و... را به صورت مداوم انجام ميدهد به طوري كه تا كنون 434 اثر در زمينههاي علمي، ادبي، آموزشي، مرجع، عمومي، كودك، بزرگان ترك، كتابهاي جيبي و آثار هنري منتشر ساخته است.
همچنين انتشارات با هدف حراست و گسترش فرهنگ تركي حدود 3 ميليون اثر را به 14 زبان (تركي، عربي، انگليسي، آلماني، فرانسوي، آذري، قزاقي، ازبكي، قرقيزي، تاتاري، تركمن، روسي، آلبانيايي و گرجي) منتشر ساخته و به كشورهاي مختلف ارسال داشته است.(4)
در پايان 1999 چاپ و انتشار يك ميليون اثر ديگر نيز برنامهريزي شده بود. تقويم 12 برگي نيز در حدود 5/2 ميليون عدد چاپ گرديد. تقومهاي ديواري مذكور در كشورهاي اروپايي و امريكايي و همچنين در داخل كشور توزيع ميشود.
سازمان علاوه بر آثار مذكور، ماهنامه، مجله كودكان و فصلنامه نيز دارد. اين آثار به طور مرتب منتشر و توزيع ميگردند. بروشورهايي نيز با عنوان «اسلام، راه سعادت» با تيراژ 600 هزار و «مساجد ما» با تيراژ 245 هزار نسخه منتشر ميگردد. اين بروشورها رايگان ميباشد.
كليه امور مربوط به حج از سال 1979 به سازمان ديانت محول شده است. آژانسهاي سياحتي مطابق مصوبه هيئت وزيران ميتوانند زير نظر سازمان ديانت امر انتقال و انجام امور مربوط به اعزام حجاج به عربستان را عهده دار گردند. اين سازمان در مورد حجاج كشورهاي ديگر نيز به مقامات عربستان توصيههاي لازم را مينمايد. ارائه خدمات بهداشتي نيز از اقدامات سازمان براي حجاج بيت الله الحرام ميباشد. سازمان در شهرهاي مكه و مدينه و عرفات و مني مراكز بهداشتي مستقر ميكند اين مراكز كليه معالجات حتي اعمال جراحي را انجام ميدهند. حجاج كشورهاي ديگر نيز ميتوانند از اين خدمات استفاده كنند. انجام عمره از سال 1984 نيز به سازمان ديانت واگذار شد كه امور آن مقيد به زمان و مكان خاصي نيست.(5)
1. برگزاري سومين اجلاس ديني سازمان در سطح بينالمللي در تاريخ 2003؛
2. انتشار معاني قرآن كريم و ترجمه آن به زبانهاي تركي جمهوريهاي ترك زبان آسياي ميانه و قفقاز؛
3. انتشار فصلنامه «اوراسيا ـ ديانت» به زبان تركي و لهجههاي تركي براي جمهوريهاي آسياي ميانه، بالكان ـ قفقاز؛
4. برگزاري سمپوزيومي با هدف پاسخگويي به اشكالات اتباع ترك در كشورهاي خارج در زمينههاي ديني و ملي؛
5. معرفي كتب موجود در كتابخانه سازمان ديانت از طريق تلفن و اينترنت براي جهانيان؛
6. برگزاري كنگره «قرن 2000، عصر ايمان» در خرداد 79؛
7. تأسيس مسجدي در توكيو در زميني به مساحت 5/732 متر مربع با امكانات جنبي از قبيل سالنهاي نمايش و پذيرش، دفتر، كتابخانه، لژمان، مهمانخانه و فروشگاه. اين مسجد 700 نفر ظرفيت خواهد داشت.
با بررسي فعاليتها و اقدامات سازمان ديانت تركيه به مسائلي برخورد ميكنيم كه شايسته تأمل است: اولاً اين سازمان كه زائيده يك رژيم لائيك است، نه در خدمت اسلام، كه تلاشي است در جهت به خدمت آوردن اسلام براي نيل به مقاصد و اهداف رژيم «كمالي». رژيم با در دست گرفتن كنترل امور ديني كشور در پي آن است كه تز جدايي دين از سياست را از زبان همان روحانيون وابسته به جامعه مسلمان تلقين كند. از سوي ديگر با در دست داشتن شريانهاي مالي امور ديني و دادن حقوق به روحانيون، آنها را در كنترل خود داشته باشد و مخالفتهاي احتمالي را نابود كند. از آنجايي كه سياست نظام موجود به انزوا كشانيدن جريانهاي اسلامي سازمان با منحرف ساختن اصول ديني سعي در متزلزل كردن بنيانهاي اعتقادي مردم دارد، محمد نوري پيلماز در ضمن يك سخنراني در فروردين سال 1376 ميگويد: «خرافههاي دين ما از اعتقادات مردم سرزمينهاي ديگر وارد شده؛ است از تثليت مسيحيت و مردهپرستي، مقبره پرستي، زنده دانستن مردگان و قرآن خواندن براي مردگان و امثال آن كه از ايران آمده است.» اين جملات در عين عناد نسبت به ايران و تشيع، تلاشي در جهت ايجاد ترديد در اصول اعتقادي مسلمانان نيز ميباشد.
ثانيا همان گونه كه ميدانيم يكي از سياستهاي نظام لائيك تركيه پان تركيسم و پان تورانيسم ميباشد. با نگاهي به فعاليتهاي ديني سازمان ديانت متوجه ميشويم كه اين فعاليت غالبا در كشورهاي ترك زبان آسياي ميانه و قفقاز يا جمعيتهاي ترك موجود در كشورهاي ديگر ميباشد، يعني اين فعاليتها تلاشي ديگري در خدمت به اميال نظام حكومتي ميباشد.
ثالثا تركيه بهدليل تمايل شديد ورود به اتحاديه اروپا سعي در جلب توجه غرب و امريكا دارد. سردمداران آنكارا تلاش دارند خود را به عنوان الگوي اسلام ميانهرو (ميان تهي) جلوه دهند امري كه غرب بدان بسيار علاقمندان است و به تركيه به عنوان پيشرو نرمش ديني در خاورميانه مينگرد اگر كشورهاي آسياي ميانه و خاورميانه الگوي تركيه را دنبال كنند غرب ديگر هيچ احساس خطري از جانب اسلام نخواهد داشت. لذا تركيه براي گسترش نفوذ خود در آسياي ميانه به شدت در مقابل ايران خواهد ايستاد.
رابعا سازمان ديانت با استفاده از نشريات خود سعي در تلقين افكار و عقايد ناصواب در مورد پيدايش شيعه دارد. شيعه به عنوان يك فرقه ديني كه نظرات مخالفي با اهل تسنن دارد مورد دشمني نيست. دشمني با تشيع بيشتر به خاطر ماهيت ظلمستيزي آن ميباشد. استكبار و استعمار در طول تاريخ هميشه شاهد آن بوده است كه بيشترين انقلابها از سوي شيعيان بوده است. هماكنون نيز مقاومت حزب الله لبنان و انقلاب اسلامي ايران نيز مقاومت مردم شيعه عراق در مقابل حكومت بعث اين ترس را افزوده است. لذا سازمان ديانت سعي دارد باجريحهدار كردن اعتقادات شيعي از نفوذ آن در تركيه و آسياي ميانه جلوگيري كند.
محل تعداد (نفر)
مركز 1201
شهرستانها 87243
خارج از كشور 49
جمع 88493
ميزان تحصيلات تعداد (نفر) درصد
تحصيلات عالي 17730 25/22
تحصيلات متوسطه 59285 4/74
ابتدايي 2670 35/3
جمع 79685 100
نوع فعاليت تعداد
موسيقي 89 نفر
ورزش 89 نفر
داور ورزش 40 نفر
هنر خط 82 نفر
زبان تعداد كل
آذري 430 هزار
قزاقي 325 هزار
ازبكي 335 هزار
تركمن 325 هزار
قرقيزي 245 هزار
تاتاري 245 هزار
گرجي 145 هزار
آلبانيايي 95 هزار
روسي 60 هزار
جمع 000/140/2 نسخه
بودجه كل سازمان ديانت در سال 1999 000/000/760/172 ليره ترك
سال تعداد
1970 56578 نفر
1980 25644 نفر
1995 60000 نفر
1999 65000 نفر
مركز تعداد
ايتاليا 120 نفر
بولو 100 نفر
مانيسا 120 نفر
الازيق 200 نفر
كاستامونو 200 نفر
ارزروم 150 نفر
ترابوذان 150 نفر
استامبول 60 نفر
قونيه 50 نفر
جمع 1150 نفر
1. مساجد داراي كادر سازمان 63504
2. مساجد بدون كادر 10268